Romeinse stadsmuur van Tongeren, het enige nog bovengronds bewaarde stenen monument uit de Romeinse tijd in Vlaanderen | Brussel, Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed.
Tongeren, Romeinse stad
Romanisering van de Lage Landen
Tongeren, de eerste stad op het grondgebied van het huidige Vlaanderen, had een kilometerslange stadsmuur, een aquaduct en stenen gebouwen in een stijl die lokale en mediterrane invloeden vermengde. Van een Romeinse legerbasis groeide Tongeren uit tot een stad met een Gallo-Romeinse cultuur.
Rond het jaar 10 voor het begin van onze tijdrekening besloten Romeinse bestuurders om op een plateau nabij de Jeker, een bijrivier van de Maas, op de plaats van een voormalig legerkamp, een stad te bouwen. De landmeters ontwierpen een plattegrond met een typisch mediterraan dambordpatroon van straten. Eerst verschenen er nog huizen uit hout en leem in traditionele Gallische stijl. Vanaf het midden van de 1e eeuw na het begin van onze tijdrekening kwamen er steeds meer stenen woningen geïnspireerd op Romeinse voorbeelden en vaak met vloerverwarming en wandschilderingen.
Tongeren groeide uit tot de hoofdplaats van de regio en een belangrijk politiek, religieus en militair centrum. De stadsmuur van ongeveer 4,5 kilometer was de langste in het noorden van het Romeinse Rijk. Vanaf de late 3e eeuw zette het verval in, al bleef Tongeren belangrijk, onder meer als bisschopszetel van waaruit het jonge christendom zich verspreidde.
Tongeren, Visit Tongeren.
De Menapische zouthandelaar Catius Drousus liet in de late 2e eeuw een altaar oprichten in Tongeren ter ere van de Romeinse oppergod Jupiter en de beschermgeesten van de stad. De inscriptie noemt Tongeren municipium Tungrorum en is daarmee de oudste vermelding van een stad (municipium) in het latere Vlaanderen. Replica van het origineel.
Romanisering van de Lage Landen
Toen Romeinse legioenen naar de Rijn en de Noordzeekusten trokken, troffen ze in die gebieden een cultuur aan met Keltische en Germaanse elementen. Na de eerste gewelddadige kennismaking brak een periode aan van romanisering: gedurende vier eeuwen veranderden de lokale samenlevingen grondig van uitzicht door interactie met de Romeinse cultuur.
Het was de Romeinse veldheer Julius Caesar die rond 55 voor het begin van onze tijdrekening het gebied veroverde, maar pas zo’n dertig jaar later, onder keizer Augustus, werd de militaire, culturele en economische impact van de Romeinen zichtbaar. In het zog van de militairen kwamen handelaars. Naast goederen brachten deze zuiderse nieuwkomers ook hun ideeën en gewoontes mee. Op sommige plaatsen sloegen die vreemde gebruiken aan en werden bijvoorbeeld het Romeinse schrift en muntwezen overgenomen. De lokale en de mediterrane cultuur versmolten op sommige vlakken tot een nieuw geheel. Een goed voorbeeld van die culturele mengvorm vormde de godsdienst: Romeinse goden werden vereenzelvigd met hun lokale tegenhanger, zoals de Romeinse oorlogsgod Mars met z’n Keltische tegenhanger Camulos. Ook in de architectuur was culturele interactie merkbaar. Voor het eerst in de geschiedenis van de Lage Landen verschenen stenen woningen, badhuizen en vloerverwarming. Toch verliep het romaniseringsproces verre van rechtlijnig. Afhankelijk van de plaats, het landschap en de culturele achtergrond van de lokale bevolking bleven in vele gebieden de inheemse elementen overheersen, of werden Romeinse elementen in een andere culturele context geplaatst.
Focuspunten
Fotograaf Robert Nouwen.
Het kaarsrechte tracé van de weg Boulogne-Keulen is nog goed zichtbaar in het landschap. Hier Vroenhoven bij Riemst.
De weg Boulogne-Keulen
De verschillende delen van het Romeinse Rijk waren onderling met elkaar verbonden. Handelaars, reizigers en militairen verplaatsten zich per schip via de zee en de rivieren en konden ook gebruikmaken van een uitgebreid wegennetwerk. De lokale wegen waren smal en onverhard en slingerden door het landschap, maar de hoofdwegen hadden wel het typische uitzicht van rechtlijnige, brede en verharde tracés.
De meest iconische van die grote transportassen was de weg die de Romeinse haven van Boulogne verbond met de stad Keulen. Die weg liep ongeveer langs de grens tussen het huidige Vlaanderen en Wallonië. Keizer Augustus liet hem aanleggen rond het begin van onze jaartelling. De bedoeling was om troepen, proviand en post gemakkelijk te vervoeren van de Noordzee naar het Rijngebied. Dat was nodig om de militaire operaties te ondersteunen die toen aan de gang waren ten oosten van de Rijn, in Germanië.
Langs die hoofdweg en zijn vertakkingen ontwikkelden zich nederzettingen met een marktplein en andere centrale functies, zogenoemde vici (dorpen). Eerst waren het vaak militaire steunpunten, die uitgroeiden tot woonkernen. Behalve Tongeren dankten onder meer Wervik (Viroviacum), Velzeke, Asse en Tienen hun Romeinse oorsprong aan de weg. In de middeleeuwen behielden delen van die goede verbindingsweg hun functie en bleven ze bepalend voor de inrichting van het landschap.
Londen, British Museum.
Bronzen munt waarop Carausius zich liet afbeelden als Romeinse keizer. Op de achterzijde staat de oppergod Jupiter. De munt was zo een handige vorm van propaganda voor Carausius.
Carausius, de keizer in het noorden
In de 3e eeuw groeide de onrust in het noordwesten van het Romeinse Rijk. Het centraal gezag verzwakte, boeren kwamen in opstand en lokale legercommandanten probeerden zelf de macht te grijpen. Een van hen was Marcus Aurelius Mausaeus Carausius, een man van eenvoudige afkomst uit het Menapische gebied, dat lag tussen de Noordzee, de Schelde en de Aa.
Als legeraanvoerder sloeg hij aanvankelijk de boerenopstanden neer en als commandant van de vloot in het Kanaal verjoeg hij de Saksische piraten die daar actief waren. Omdat hij de buit van die rovers voor zichzelf hield, veroordeelde de Romeinse keizer Maximianus hem ter dood.
Om zijn hachje te redden greep Carausius in 286 zelf de macht en scheurde zich daarmee in feite af van het Romeinse Rijk. Met succes, want hij bouwde een rijk op aan weerskanten van de Noordzee, van de Britse en Gallische kusten tot aan de Rijn. Hij liet munten slaan waarop hij stond afgebeeld als Romeinse keizer en portretteerde zichzelf als de vredebrenger in de onstabiele Kanaalregio. Zijn imperium was maar een kort leven beschoren. Carausius werd in 293 vermoord door zijn dichtste vertrouweling en enkele jaren later kwam het gebied weer onder controle van Rome.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief – 11 nov 2006
Karrewiet
Bron: VRT archief, Gallo-Romeins Museum Tongeren – 11 jan 2023
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief – 12 nov 2011
Alle Vijf
Bron: VRT archief – 9 dec 1996
Het verhaal van Vlaanderen – De Romeinen komen
Bron: VRT archief, De Mensen – 8 jan 2023
Non-fictie
Romeinse sporen. Het relaas van Romeinen in de Benelux met 309 vindplaatsen om te bezoeken
Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2014
De rand van het Rijk: de Romeinen en de Lage Landen
Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2010
De Romeinse heerbaan: de oudste weg door de Lage Landen
Sterck & De Vreese, 2021
Op zoek naar Romeinse wegen in Nederland en België
Uitgeverij Verloren, 2022
Wee de overwonnenen: Romeinen, Kelten en Germanen in de Lage Landen
Uitgeverij Omniboek, 2020
Fictie
Een legioen in de val
Averbode, 1989. (12+)
De ring van Commodus
Clavis, 2014. (12+)
Strips
Jommeke. Het geheim van Ambiorix (nr. 130)
Ballon Comics, 1985.
Ambionix (1, 2, 3)
Concentra, 2000.
Heeft Ambiorix echt bestaan?
©VRT Radio 1 – Voorproevers