Uitzicht op de Kemmelberg. Tijdens de ijzertijd, maar ook tijdens de Eerste Wereldoorlog en de Koude Oorlog had deze heuvel een groot strategisch belang. | Heuvelland, Toerisme Heuvelland, Thierry Caignie.
Kelten op de Kemmelberg
Keltische centralisatie van macht
Vanuit een versterkt fort op de Kemmelberg domineerde Keltische adel zo’n 2500 jaar geleden letterlijk en figuurlijk de omliggende regio. Als hoogste punt van de streek bood de heuvel in het huidige West-Vlaanderen een goed overzicht en werd hij de ideale uitvalsbasis om een uitgebreid handelsnetwerk uit te bouwen.
Een omvangrijk verdedigingssysteem met grachten, aarden wallen en houten palen maakte van de plaats een imposant heuvelfort. Dankzij de steile flanken waren de houten huizen op de top gemakkelijk te verdedigen. Vanop de heuvel controleerde de lokale elite de handelswegen. Ze haalde haar rijkdom en macht mogelijk uit de handel in zout en ijzererts. Zout was toen een luxeproduct dat van de Noordzee landinwaarts werd gebracht. Lokale pottenbakkers maakten rood beschilderd aardewerk met een heel eigen vormgeving en versiering. Hun waren treffen we tot honderd kilometer verder aan. Import en imitaties van voorwerpen uit het Middellandse Zeegebied tonen aan dat de nederzetting deel uitmaakte van een ruim netwerk van handelscontacten.
Geopunt.
Net als de Katsberg, Zwarteberg en Rodeberg is de 156 meter hoge Kemmelberg een getuigenheuvel. Getuigenheuvels ontstonden 8 miljoen jaar geleden toen de Noordzee landinwaarts kwam en er zandbanken afzette. Door hun samenstelling bleven de zandbanken achter nadat de zee terugtrok en de rest van het landschap erodeerde.
Keltische centralisatie van macht
De Romeinen schilderden de Kelten af als oorlogszuchtige barbaren. Zelf lieten de Kelten geen schriftelijke bronnen na, zodat dat beeld tot in de vroege 20e eeuw bleef doorleven. Intussen weten we dankzij archeologisch onderzoek dat de Keltische maatschappij complexer georganiseerd was dan Romeinse schrijvers te kennen gaven. Lange tijd werd aangenomen dat de eerste steden in Noordwest-Europa ontstonden in de 1e eeuw voor het begin van onze tijdrekening door contact met de Romeinse cultuur. Maar al in het eerste millennium voor het begin van onze tijdrekening bouwden de Kelten nederzettingen met stedelijke allures, die als machtscentra heersten over de omgeving.
Vanuit het oorspronkelijke woongebied van de Kelten, in het dal van de Donau, verspreidde hun cultuur zich zo’n 2500 jaar geleden over grote delen van Europa. Dat was het gevolg van toenemende contacten tussen de regio’s, waardoor culturele uitwisseling sneller en op grotere schaal gebeurde. Kenmerkend voor de Keltische cultuur waren de versterkte nederzettingen op hooggelegen plaatsen zoals de Kemmelberg. De Kelten bouwden er versterkingen, beschermd door muren uit vlechtwerk, klei of leem, steen en hout. Die heuvelforten domineerden de omgeving. Sommige nederzettingen, zoals de Heuneburg in Duitsland of die op de Mont Lassois in Frankrijk, telden tot vijfduizend inwoners en hadden een uitgebreid stratenplan met wijken, pleinen en soms monumentale huizen. De vestiging op de Kemmelberg was minder groot. In de wijde omtrek van hun nederzettingen legden de Keltische bewoners akkers en weilanden aan. Ze controleerden de belangrijkste handelsroutes en verwierven zo rijkdom en macht.
Focuspunten
Luc Verhetsel.
Huisraad uit de ijzertijd: geknikte kommen en schalen, potten en bekers.
Interregionale uitwisseling
Ook in het eerste millennium voor het begin van onze tijdrekening konden goederen over verre afstanden worden vervoerd en verhandeld. Naast zout, om voedsel te bewaren, en metaal, voor duurzame gebruiksvoorwerpen, legden ook luxeproducten zoals goud, wijn of geweven stoffen een lange reis af. Naarmate de Keltische cultuur zich verder over Europa verspreidde, breidde ook het handelsnetwerk uit. Dat reikte van het Middellandse Zeegebied tot aan Groot-Brittannië.
De reis verliep meestal in etappes. Via een uitgebreid netwerk van tussenstations wisselden handelaars de goederen uit. De Kelten deden aan ruilhandel. Keltische munten werden alleen gebruikt om losgeld te betalen, als offergave of tijdens ceremonies.
Behalve goederen wisselden de handelaars ook technologische inzichten, religieuze opvattingen en culturele gebruiken uit. Zo verwierven sommigen grote rijkdom en kennis, waarmee ze zich onderscheidden van de rest van de bevolking. Hun bevoorrechte positie lieten ze graag zien via kostbare juwelen en rijkversierde gebruiksvoorwerpen, maar ook door geïmporteerde wijn te schenken tijdens feesten. In Keltische nederzettingen zoals die op de Kemmelberg vonden archeologen met goud afgewerkte drinkhoorns en Grieks en Etruskischde Etrusken waren een volk uit Toscane in het huidige Noord-Italië. geïnspireerd luxeaardewerk om wijn te mengen en te schenken. Dat toont aan dat de Kelten niet enkel producten uit het Middellandse Zeegebied importeerden, maar ook gebruiken uit de Zuid-Europese cultuur overnamen.
Tongeren, Gallo-Romeins Museum.
Dit koperen vat werd gevonden op het grafveld De Rieten in Wijshagen (vandaag bij Meeuwen-Gruitrode). Het is een typische Keltisch voorwerp bedoeld om wijn aan te lengen maar hier gebruikt als een urne (rond 450-350 v. Christus).
Technologie in de ijzertijd
Samen met de Keltische cultuur verspreidde zich ook de kennis over ijzerproductie in Europa. IJzererts was op sommige plaatsen in de bodem aanwezig. Dit in tegenstelling tot koper en tin, de grondstoffen voor brons, dat tot dan het materiaal was voor metaalbewerking. Daardoor veranderden de handelspatronen grondig.
Zowel voor de ontginning van ijzererts als voor de bewerking ervan tot metalen voorwerpen waren vaardigheid en technische kennis nodig. Anders dan brons werd ijzer niet gegoten, maar gesmeed. Daardoor, en door zijn aard, was het steviger en werden meer complexe vormen mogelijk. Smeden specialiseerden zich in de productie van ijzeren wapens, werktuigen en gebruiksvoorwerpen. Hun ontwerpen waren bijzonder verfijnd, met slingerende vormen en geometrische patronen.
Brons werd vanaf dan vooral gebruikt voor kunstobjecten en juwelen, of om ijzeren gebruiksvoorwerpen te versieren. Op de Kemmelberg vonden archeologen bijvoorbeeld een kunstig versierd onderdeel van een praalwagen, een pin die door de as van een wagen gaat en zo het wiel op zijn plaats houdt. De pin is vervaardigd uit ijzer en afgewerkt met een in brons gegoten, typisch Keltisch maanmotief.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Het verhaal van Vlaanderen – De Romeinen komen
Bron: VRT archief, De Mensen – 8 jan 2023
Journaal
Bron: VRT archief – 17 jan 1997
Non-fictie
Gisteren voorbij: een archeologische kijk op de geschiedenis van de oudste tijden
Garant, 1991
1000 jaar Kelten
Davidsfonds, 2009
Kelten en de Lage Landen: vechten om het beste deel
Davidsfonds, 2005
De oudste ronde van Vlaanderen. Een archeologisch parcours
Davidsfonds Uitgeverij, 2011
De Kelten: de geschiedenis van een Europees volk
Pearson Longman, 2005
De Oude Belgen: geschiedenis, leefgewoontes, mythe en werkelijkheid van de Keltische stammen
The House of Books, 2011
Zout. Een wereldgeschiedenis
Ambo, 2011
Wee de overwonnenen: Romeinen, Kelten en Germanen in de Lage Landen
Uitgeverij Omniboek, 2020
Op zoek naar de Kelten: nieuwe archeologische ontdekkingen tussen Noordzee en Rijn
Matrijs, 2006
Fictie
De koningsproef
Lannoo, 2002. (12+)
Het zonnewiel
Lannoo, 2004. (12+)
Nu kijken
Een gouden zwaard en een groot paard: Keltische vorsten met Europese contacten in de Lage Landen
Een lezing uit de reeks Spraakwater