
Jacques Brel brengt zaal L’Olympia (Parijs) in vervoering | Belga Image, 50307080.
Le plat pays van Jacques Brel
Franstalige cultuur in Vlaanderen
In 1962 bezong Jacques Brel de Noordzee, de Schelde en de natte, grijze luchten in Le plat pays. Het lied blijft een van de mooiste odes aan het Vlaamse landschap. Met de Vlamingen zelf onderhield de Brusselse chansonnier een complexe verhouding.
Sam Cooke, Marlene Dietrich, Frank Sinatra, David Bowie, Nina Simone: Jacques Brel werd gecoverd door de groten der aarde, en dichter bij huis ook door Liesbeth List en Will Ferdy. In Vlaanderen veroverde de Franstalige zanger met West-Vlaamse roots de harten met Le plat pays en Marieke. Die liedjes over zijn liefde voor ‘Vlaanderenland’ bracht hij ook in het Nederlands uit. In andere nummers durfde Brel de brave, katholieke Vlamingen bespotten. Les Flamandes (1959), La La La (1967) en Les F[lamingants] (1977), met kritiek op Vlaams-nationalisten, vielen slecht. In Vlaanderen, waar het Frans lang chiquer klonk dan het Nederlands, lag Brels satire gevoelig. Voor sommigen bleef hij een ‘franskiljon’ – een scheldwoord voor verfranste Vlaming.

Gent, Museum voor Schone Kunsten.
Théo van Rysselberghe, De lezing door Emile Verhaeren, 1903. Emile Verhaeren is gekleed in het rood. Ook Maurice Maeterlinck bevindt zich onder het gezelschap (uiterst rechts).
Franstalige cultuur in Vlaanderen
Jacques Brel noemde zichzelf ‘un Flamand qui parle français’. Zo eiste hij een plek op in een lange traditie van Franstalige kunstenaars die een Vlaamse identiteit omarmden.
In de 19e eeuw was het Frans niet alleen in het zuiden van België, maar ook in de hogere kringen in Vlaanderen de omgangstaal. Zelfs nadat de Vlaamse beweging haar eerste successen boekte, bleef de burgerij doorgaans kiezen voor het Frans.
Franstalige auteurs grepen, zoals Brel, in hun werk vaak terug naar het Vlaamse landschap waarin zij waren opgegroeid. Ze vonden ook inspiratie in het middeleeuwse verleden, in de folklore of in de schilderkunst van de Nederlanden. Vaak was Vlaanderen daarbij eerder een poëtisch gegeven dan een historische of politieke realiteit. Rond de eeuwwisseling bereikte de Franse letterkunde in Vlaanderen een hoogtepunt. De in Gent geboren Maurice Maeterlinck kreeg in 1911 de Nobelprijs voor de Literatuur. Hij werd vooral om zijn theater geprezen. De dichter Emile Verhaeren werd internationaal minstens even hoog aangeslagen.
De scheiding tussen de Franstalige en Nederlandstalige cultuur was lang niet strikt. De Franstalige Antwerpenaar Georges Eekhoud schreef bijvoorbeeld de eerste biografie van Hendrik Conscience. Zulke contacten verminderden in de eerste decennia van de 20e eeuw met de vernederlandsing van Vlaanderen. Toen Jacques Brel na de Tweede Wereldoorlog zijn grootste successen beleefde, was een Flamand qui parle français niet meer zo vanzelfsprekend als in de 19e eeuw.
Focuspunten
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
Jacques Brel: de passie en de pijn
Olympus, 2003.
Held voor alle werk. De vele gedaanten van Tijl Uilenspiegel
Houtekiet, 1998.
Van Reynaert de Vos tot Tijl Uilenspiegel: op zoek naar een canon van volksboeken 1600-1900
Walburg, 2014.
Uilenspiegel. De wereld op zijn kop
Davidsfonds, 1999.
De Fransschrijvende Vlamingen als cultuurdesem
- Tijdschrift over de geschiedenis van de Vlaamse beweging, 1996, p. 111-126.
Schurk of schelm? Uilenspiegel 500 jaar actueel
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, 49 (2011), nr. 4, p. 20-24.
Jacques Brel: de definitieve biografie
Houtekiet, 2012.
Jacques Brel: een leven
Horizon, 2018.
Fictie
Ne me quitte pas. Laat me niet alleen
Nijgh en Van Ditmar, 2004. (selectie Brel-teksten)
Uilenspiegel
De Bezige Bij, 1965.
De legende van Uilenspiegel
Davidsfonds, 2017.
Jerom. De wraak van Tijl (nr. 29)
Standaard Uitgeverij, 1988.
Suske en Wiske. De Krimson-crisis (nr. 215)
Standaard Uitgeverij, 1988.
Tijl: roman
Querido’s Uitgeverij, 2017.
Dansen op een koord
Zwijsen, 2007. (6+)
Tijl Uilenspiegel
Zwijsen, 2001. (9+)
Tijl Uilenspiegel
De Vier Windstreken, 2000. (6+)
Tijl Uilenspiegel
Averbode, 2000. (12+)
Tijl Uilenspiegel
Uitgeverij Vrijdag, 2022.
De Geuzen
Standaard Uitgeverij, 1985-1990. (stripreeks).
Tijl Uilenspiegel 1. De opstand der Geuzen
Standaard Uitgeverij, 1955.
Tijl Uilenspiegel 2, Fort-Oranje
Standaard Uitgeverij, 1954.
Nu kijken
Meer kijk/luister materiaal
J’aime les Belges
(2008)
Tijl Uilenspiegel. De legendarische deugniet
(2003)
Audioboek