De pil
Seksuele revolutie en vrouwenrechten
Door de uitvinding van betrouwbare anticonceptie, zoals de pil, konden mensen vanaf de jaren 1960 zwangerschap doeltreffend voorkomen. Dat luidde niet alleen een seksuele revolutie in, maar droeg ook bij aan de maatschappelijke emancipatie van de vrouw. Bij de ontwikkeling van de pil speelde de gynaecoloog Ferdinand Peeters een belangrijke rol.
Tot in de jaren 1960 waren er weinig manieren om een zwangerschap te voorkomen. Koppels namen hun toevlucht tot periodieke onthoudingeen methode van anticonceptie waarbij geslachtsgemeenschap beperkt wordt tot de onvruchtbare periode van de vrouw. of coïtus interruptusde penis voor de zaadlozing terugtrekken uit de vagina. , twee weinig betrouwbare methodes. Minder verspreid waren het condoom en het pessariumeen kapje of ring die de baarmoederhals afsluit en zo zaadcellen tegenhoudt. . Bovendien was sinds 1922 reclame voor voorbehoedsmiddelen en informatie over hoe ze te gebruiken in België verboden. Alles wat met seks te maken had, was voor velen taboe. De jaren 1960 brachten grote veranderingen. De uitvinding van de pil liet vrouwen toe op een betrouwbare manier hun eigen vruchtbaarheid te regelen.
Gent, Amsab-ISG, fo034724.
De feministische vereniging Dolle Mina, hier in overleg in 1978, was in de jaren 1970 actief in Antwerpen, Gent, Leuven, Oostende en Brussel, rond spilfiguren als Roos Proesmans (1943-2002) en Nadine Crappé (1935-1999).
Seksuele revolutie en vrouwenrechten
Kunnen kiezen of je kinderen wil, wanneer en hoeveel, maakte vrouwen onafhankelijker en vergrootte hun kansen op de arbeidsmarkt. De pil was een cruciale stap in de seksuele bevrijding van vrouwen én mannen. Dat seks en zwangerschap niet langer met elkaar verbonden waren, wijzigde de omgang met seksualiteit. Die ‘seksuele revolutie’ was in de jaren 1960 een belangrijke en vrij plotse maatschappelijke verandering. Ze maakte deel uit van een bredere internationale evolutie waarbij studenten, vrouwen, de holebigemeenschap en mensen van kleur de gevestigde macht ter discussie stelden en rechten opeisten. De legendarische studentenrevolte van mei 1968 in Parijs was daar een van de uitingen van.
In Vlaanderen kwamen vanaf het einde van de jaren 1960 zowel de traditionele katholieke en socialistische vrouwenorganisaties als radicalere feministische groepen met nieuwe eisen. Ze streden voor gelijk loon, betaalbare kinderopvang, meer onderwijskansen, sterkere aanwezigheid in de politiek, veranderingen in de wetgeving over huwelijk, erfrecht en ouderschap, enzoverder.
Stap voor stap bracht wetgeving vanaf de jaren 1970 verandering. Vooral nieuwe vrouwenorganisaties, zoals Dolle Mina en het Vrouwen Overleg Komitee (vandaag Furia), zetten de vrije verspreiding van anticonceptiemiddelen en het recht op abortus op de politieke agenda.
Focuspunten
Familiearchief.
Dokter Ferdinand Peeters (1918-1998) zweeg vanaf de jaren 1970 over zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de pil. Volgens zijn biograaf deed hij dat uit schrik voor zijn positie in een katholiek ziekenhuis. Hier op een congres in Malta, 1964.
Ferdinand Peeters en de katholieke moraal
De eerste hormonale pil voor zwangerschapspreventie werd in de jaren 1950 in de Verenigde Staten van Amerika ontwikkeld. Ze had echter ernstige bijwerkingen. Op zoek naar een beter middel begon de Turnhoutse gynaecoloog Ferdinand Peeters te experimenteren. Zijn werk luidde een doorbraak in en in 1961 bracht een Duitse firma het recept van Peeters uit onder de merknaam Anovlar. Om het Belgische verbod op de verspreiding van anticonceptiemiddelen te omzeilen, kwam het product in België in 1965 op de markt als middel tegen ‘menstruatiestoornissen’.
In de jaren 1960 weigerden nog veel huisartsen om de pil voor te schrijven. Onder invloed van de katholieke moraal heerste de overtuiging dat seks binnen het huwelijk op de voortplanting gericht hoorde te zijn. Om zwangerschap te voorkomen was in die visie alleen periodieke onthouding toegestaan. Seks voor het huwelijk was al helemaal uit den boze.
Ferdinand Peeters was een sociaal bewogen katholieke arts. In zijn praktijk zag hij de gevolgen van ongewenste zwangerschappen: miskramen, doodgeboren kinderen, kraambedsterfte en gevaarlijke, clandestiene abortussen. Peeters ging zelfs naar Rome om de paus te overtuigen gezinsplanning toe te laten. De kerkleiding had geen oren naar zijn pleidooi en dat van andere artsen, wetenschappers en theologen en wees kunstmatige geboortebeperking af. Steeds minder gelovigen waren echter bereid die koers nog te volgen. In 1973 schafte de Belgische overheid het verbod op de verspreiding van voorbehoedmiddelen af. Tegenwoordig worden kinderen en jongeren op school uitgebreid voorgelicht over relaties, seksualiteit, zwangerschapspreventie en veilig vrijen.
Gent, Amsab-ISG, fo023144, Filip Claus.
Lucienne Herman-Michielsens in het parlement, 1990.
Abortus uit de clandestiniteit
Nog in de jaren 1960 voerden artsen, kwakzalvers en vrouwen thuis tienduizenden abortussen per jaar uit. Tientallen vrouwen lieten daarbij het leven. De pil bracht verbetering, maar niet genoeg. Daarom gingen steeds meer stemmen op om abortus te legaliseren. Een kantelpunt in het abortusdebat was de aanhouding van Willy Peers in 1973. Deze Waalse dokter werd beschuldigd van het uitvoeren van driehonderd abortussen. Het gerecht wilde een voorbeeld stellen, maar dat had een averechts effect. Met affiches, manifestaties, getuigenissen en veel persaandacht eisten actiegroepen zijn vrijlating en de legalisering van abortus. Centraal stond het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw, met de slogan ‘Baas in eigen buik’.
De Vlaamse liberale senator Lucienne Herman-Michielsens diende met de Franstalige socialist Roger Lallemand in 1977 een wetsvoorstel in om abortus uit de clandestiniteit te halen. Ze verwees naar het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen, maar hamerde ook op preventie. Ze verdedigde abortus als een ‘noodoplossing’, met het oog op de volksgezondheid. Het parlement verwierp het voorstel.
In de jaren 1980 kregen enkele grote abortusprocessen tegen medisch personeel heel wat media-aandacht. In 1990 stemde het parlement een wet die abortus onder strikte voorwaarden mogelijk maakte. De Christelijke Volkspartij (CVP) en sommige katholieke groeperingen verzetten zich en riepen daarbij het recht op leven in. Koning Boudewijn weigerde de wet te tekenen. Dat deed uiteindelijk de ministerraad. In 2018 werd abortus uit het strafwetboek geschrapt.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Journaal
Bron: VRT archief, Screensavers Films – 4 apr 2014
Non-fictie
Nog altijd baas in eigen buik? Een kritische doorlichting van de Belgische abortuswetgeving en – praktijk
VUBPress, 2013.
Zou men armoe lijden?: een eeuw kroostrijke gezinnen in Vlaanderen
WPG, 1990.
De engeltjesmakers: abortus toen het nog niet mocht
Van Halewyck, 2009.
Hoe dol was Dolle mina? Een geschiedenis van de Dolle Mina’s in Vlaanderen
Gent, 2006.
Abortus, het taboe nog niet voorbij?
Kramat, 2016.
Vlaanderen vrijt! 50 jaar seks in Vlaanderen
Steam, 2006.
De echte vader van de pil: het verhaal van de man die de vrouw bevrijdde
De Bezige Bij, 2014.
Clara
Heibrand, 2008. (Levensverhaal van Turnhoutse vroedvrouw Clara Dresselaers).
Fictie
De liefde van Annie Mols/Het nieuwe onkruid/Als het onkruid bloeit
De Arbeiderspers, 2005.
De Metsiers
Manteau, 1950.
Anovlar
Manteau, 1969. (Kortverhaal in de bundel Indian Summer).
Little black spiders
Davidsfonds, 2012. (13+)
Little Black Spiders
(2012)