Foto van een doosje Anovlar.

Foto van een doosje Anovlar | Wikimedia Commons.

Kunsten & wetenschappen
Lees dit artikel in:
Wanneer je de voorleesfunctie activeert, krijg je per paragraaf een balkje te zien waarmee je dat stukje tekst kan laten voorlezen.
1961
Lees voor

De pil

Seksuele revolutie en vrouwenrechten

Door de uitvinding van betrouwbare anticonceptie, zoals de pil, konden mensen vanaf de jaren 1960 zwangerschap doeltreffend voorkomen. Dat luidde niet alleen een seksuele revolutie in, maar droeg ook bij aan de maatschappelijke emancipatie van de vrouw. Bij de ontwikkeling van de pil speelde de gynaecoloog Ferdinand Peeters een belangrijke rol.

Lees voor

Tot in de jaren 1960 waren er weinig manieren om een zwangerschap te voorkomen. Koppels namen hun toevlucht tot periodieke onthoudingeen methode van anticonceptie waarbij geslachtsgemeenschap beperkt wordt tot de onvruchtbare periode van de vrouw. of coïtus interruptusde penis voor de zaadlozing terugtrekken uit de vagina. , twee weinig betrouwbare methodes. Minder verspreid waren het condoom en het pessariumeen kapje of ring die de baarmoederhals afsluit en zo zaadcellen tegenhoudt. . Bovendien was sinds 1922 reclame voor voorbehoedsmiddelen en informatie over hoe ze te gebruiken in België verboden. Alles wat met seks te maken had, was voor velen taboe. De jaren 1960 brachten grote veranderingen. De uitvinding van de pil liet vrouwen toe op een betrouwbare manier hun eigen vruchtbaarheid te regelen.

Dolle Mina.

Gent, Amsab-ISG, fo034724.

De feministische vereniging Dolle Mina, hier in overleg in 1978, was in de jaren 1970 actief in Antwerpen, Gent, Leuven, Oostende en Brussel, rond spilfiguren als Roos Proesmans (1943-2002) en Nadine Crappé (1935-1999).

Lees voor

Seksuele revolutie en vrouwenrechten

Kunnen kiezen of je kinderen wil, wanneer en hoeveel, maakte vrouwen onafhankelijker en vergrootte hun kansen op de arbeidsmarkt. De pil was een cruciale stap in de seksuele bevrijding van vrouwen én mannen. Dat seks en zwangerschap niet langer met elkaar verbonden waren, wijzigde de omgang met seksualiteit. Die ‘seksuele revolutie’ was in de jaren 1960 een belangrijke en vrij plotse maatschappelijke verandering. Ze maakte deel uit van een bredere internationale evolutie waarbij studenten, vrouwen, de holebigemeenschap en mensen van kleur de gevestigde macht ter discussie stelden en rechten opeisten. De legendarische studentenrevolte van mei 1968 in Parijs was daar een van de uitingen van.

In Vlaanderen kwamen vanaf het einde van de jaren 1960 zowel de traditionele katholieke en socialistische vrouwenorganisaties als radicalere feministische groepen met nieuwe eisen. Ze streden voor gelijk loon, betaalbare kinderopvang, meer onderwijskansen, sterkere aanwezigheid in de politiek, veranderingen in de wetgeving over huwelijk, erfrecht en ouderschap, enzoverder.

Stap voor stap bracht wetgeving vanaf de jaren 1970 verandering. Vooral nieuwe vrouwenorganisaties, zoals Dolle Mina en het Vrouwen Overleg Komitee (vandaag Furia), zetten de vrije verspreiding van anticonceptiemiddelen en het recht op abortus op de politieke agenda.

Focuspunten

Nand Peeters.

Familiearchief.

Dokter Ferdinand Peeters (1918-1998) zweeg vanaf de jaren 1970 over zijn bijdrage aan de ontwikkeling van de pil. Volgens zijn biograaf deed hij dat uit schrik voor zijn positie in een katholiek ziekenhuis. Hier op een congres in Malta, 1964.

Lees voor

Ferdinand Peeters en de katholieke moraal

De eerste hormonale pil voor zwangerschapspreventie werd in de jaren 1950 in de Verenigde Staten van Amerika ontwikkeld. Ze had echter ernstige bijwerkingen. Op zoek naar een beter middel begon de Turnhoutse gynaecoloog Ferdinand Peeters te experimenteren. Zijn werk luidde een doorbraak in en in 1961 bracht een Duitse firma het recept van Peeters uit onder de merknaam Anovlar. Om het Belgische verbod op de verspreiding van anticonceptiemiddelen te omzeilen, kwam het product in België in 1965 op de markt als middel tegen ‘menstruatiestoornissen’.

In de jaren 1960 weigerden nog veel huisartsen om de pil voor te schrijven. Onder invloed van de katholieke moraal heerste de overtuiging dat seks binnen het huwelijk op de voortplanting gericht hoorde te zijn. Om zwangerschap te voorkomen was in die visie alleen periodieke onthouding toegestaan. Seks voor het huwelijk was al helemaal uit den boze.

Ferdinand Peeters was een sociaal bewogen katholieke arts. In zijn praktijk zag hij de gevolgen van ongewenste zwangerschappen: miskramen, doodgeboren kinderen, kraambedsterfte en gevaarlijke, clandestiene abortussen. Peeters ging zelfs naar Rome om de paus te overtuigen gezinsplanning toe te laten. De kerkleiding had geen oren naar zijn pleidooi en dat van andere artsen, wetenschappers en theologen en wees kunstmatige geboortebeperking af. Steeds minder gelovigen waren echter bereid die koers nog te volgen. In 1973 schafte de Belgische overheid het verbod op de verspreiding van voorbehoedmiddelen af. Tegenwoordig worden kinderen en jongeren op school uitgebreid voorgelicht over relaties, seksualiteit, zwangerschapspreventie en veilig vrijen.

Lucienne Herman-Michielsens.

Gent, Amsab-ISG, fo023144, Filip Claus/rechten SOFAM België.

Lucienne Herman-Michielsens in het parlement, 1990.

 

 

Lees voor

Abortus uit de clandestiniteit

Nog in de jaren 1960 voerden artsen, kwakzalvers en vrouwen thuis tienduizenden abortussen per jaar uit. Tientallen vrouwen lieten daarbij het leven. De pil bracht verbetering, maar niet genoeg. Daarom gingen steeds meer stemmen op om abortus te legaliseren. Een kantelpunt in het abortusdebat was de aanhouding van Willy Peers in 1973. Deze Waalse dokter werd beschuldigd van het uitvoeren van driehonderd abortussen. Het gerecht wilde een voorbeeld stellen, maar dat had een averechts effect. Met affiches, manifestaties, getuigenissen en veel persaandacht eisten actiegroepen zijn vrijlating en de legalisering van abortus. Centraal stond het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw, met de slogan ‘Baas in eigen buik’.

De Vlaamse liberale senator Lucienne Herman-Michielsens diende met de Franstalige socialist Roger Lallemand in 1977 een wetsvoorstel in om abortus uit de clandestiniteit te halen. Ze verwees naar het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen, maar hamerde ook op preventie. Ze verdedigde abortus als een ‘noodoplossing’, met het oog op de volksgezondheid. Het parlement verwierp het voorstel.

In de jaren 1980 kregen enkele grote abortusprocessen tegen medisch personeel heel wat media-aandacht. In 1990 stemde het parlement een wet die abortus onder strikte voorwaarden mogelijk maakte. De Christelijke Volkspartij (CVP) en sommige katholieke groeperingen verzetten zich en riepen daarbij het recht op leven in. Koning Boudewijn weigerde de wet te tekenen. Dat deed uiteindelijk de ministerraad. In 2018 werd abortus uit het strafwetboek geschrapt.

Furia.
Gent, Amsab-ISG, fo003051

Het Vrouwen Overleg Komitee (vandaag Furia) organiseert jaarlijks op 11 november de Vrouwendag. Tijdens de 10de editie in 1981 stonden de economische crisis en het recht op werk centraal.

Lily Boeykens.
Sint-Joost-ten-Node, Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis, Archief Lily Boeykens.

Lily Boeykens (1930-2005), een advocate uit Dendermonde, was een sleutelfiguur in de emancipatiestrijd na ‘mei 68’. Ze stond mee aan de wieg van de eerste Vrouwendag in 1972, met als genodigden onder anderen Simone de Beauvoir en Germaine Greer. Vanaf 1974 zat ze de Nederlandstalige Vrouwenraad voor. Ook internationaal speelde ze decennialang een belangrijke rol.

Baas in eigen buik.
Den Haag, Nationaal Archief, Anefo, fotograaf Bert Verhoeff.

De arrestatie van dokter Willy Peers leidde tot een golf van protest.

KAV.
Leuven, KADOC-KU Leuven. Archief KAV. 527.

De KAV, de organisatie van de christelijke arbeidersvrouwen, eist gelijke rechten.

Paula Marckx.
Brussel, VRT.

In 1987 kregen wettige en onwettige kinderen – kinderen waarvan de ouders niet gehuwd waren – in België dezelfde rechten. De bewust ongehuwde moeder Paula Marckx (1925-2020), afkomstig uit de Antwerpse Seefhoek, was al in 1974 naar de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens gestapt om erkenning te eisen voor haar ‘onecht’ of ‘buitenhuwelijks’ kind. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gaf haar in 1979 gelijk. België moest een einde maken aan de discriminatie.

Herderlijke brief over het huwelijk van Emiel Jozef De Smedt, bisschop van Brugge, 8 december 1953.

Voor de katholieke kerk was het huwelijk gericht op de voortplanting. Ze zag kinderrijke gezinnen als ideaal en wees kunstmatige geboortebeperking af.

Ontdek nog meer over dit onderwerp

Pil
Journaal

Bron: VRT archief, Screensavers Films – 4 apr 2014

Non-fictie


Coene Gily & Bollen Sophie
Nog altijd baas in eigen buik? Een kritische doorlichting van de Belgische abortuswetgeving en – praktijk

VUBPress, 2013. 

De Donder Vic
Zou men armoe lijden?: een eeuw kroostrijke gezinnen in Vlaanderen

WPG, 1990. 

De Keyzer Diane
De engeltjesmakers: abortus toen het nog niet mocht

Van Halewyck, 2009. 

De Smith Katrijn
Hoe dol was Dolle mina? Een geschiedenis van de Dolle Mina’s in Vlaanderen

Gent, 2006. 

Driessen Gertie
Abortus, het taboe nog niet voorbij?

Kramat, 2016. 

Trommelmans Wim
Vlaanderen vrijt! 50 jaar seks in Vlaanderen

Steam, 2006. 

Van Den Broeck Karl
De echte vader van de pil: het verhaal van de man die de vrouw bevrijdde

De Bezige Bij, 2014. 

Van Eyck Paul
Clara

Heibrand, 2008. (Levensverhaal van Turnhoutse vroedvrouw Clara Dresselaers). 

Fictie


Boon Louis Paul
De liefde van Annie Mols/Het nieuwe onkruid/Als het onkruid bloeit

De Arbeiderspers, 2005. 

Claus Hugo
De Metsiers

Manteau, 1950. 

Geeraerts Jef
Anovlar

Manteau, 1969. (Kortverhaal in de bundel Indian Summer). 

Vandewijer Ina
Little black spiders

Davidsfonds, 2012. (13+)