In sommige taalgrensgemeenten worden faciliteiten voor anderstaligen toegekend, zoals in de Vlaamse stad Ronse | Fotograaf Véronique Seynaeve.
De vastlegging van de taalgrens
België wordt een federale staat
De politieke betekenis van de Nederlands-Franse taalgrens was lange tijd beperkt gebleven. Door het streven van de Vlaamse beweging naar de eentaligheid van Vlaanderen werd de taalgrens echter voorwerp van debat. In 1962 werd ze wettelijk vastgelegd. Een jaar later volgde ook de afbakening van de tweetalige Brusselse agglomeratie. Dat was de opstap naar de federalisering van België.
Om taalconflicten op te lossen werd tussen de twee wereldoorlogen gekozen om de voertaal van bestuur, onderwijs en gerecht te laten samenvallen met de streektaal. Vanaf de jaren 1930 werd Nederlands de officiële taal in Vlaanderen en Frans in Wallonië. Brussel en omliggende gemeenten vormden een tweetalige agglomeratie in het Nederlandstalige gebied. Aan de oostgrens kwam er een Duitstalig gebiedde zogenaamde Oostkantons, die Duitsland na de Eerste Wereldoorlog als ‘schadevergoeding’ aan België had afgestaan. .
Elke tien jaar zou een ‘talentelling’ georganiseerd worden. Op basis daarvan konden gemeenten van bestuurstaal veranderen. Uit schrik dat die tellingen, zoals in 1947, nadelig zouden uitvallen voor de Nederlandstalige gemeenten in de Brusselse rand, ijverde de Vlaamse beweging voor vaste taalgrenzen. Die kwamen er, na felle debatten, in 1962-1963. Het parlement legde de grens tussen het Frans- en het Nederlandstalige gebied vast en beperkte het tweetalige Brusselse gebied tot negentien gemeenten. De opdeling was natuurlijk hier en daar kunstmatig: veel grensgemeenten hadden inwoners uit twee taalgroepen.
Belga Image.
Premier Gaston Eyskens (1905-1988) deelt in de Kamer van Volksvertegenwoordigers mee dat de unitaire staat is achterhaald (1970). Eyskens ijverde al sinds de jaren 1930 voor meer Vlaamse autonomie.
België wordt een federale staat
Nadat het levensbeschouwelijke conflict tussen links en rechts in België door het Schoolpact van 1958 was beslecht, kregen regionale tendensen in het land meer ruimte. De Vlaams-Waalse tegenstelling won daardoor aan belang.
In het begin van de jaren 1960 achtten velen een hervorming van de unitaire staat onvermijdelijk. De vastlegging van de taalgrens was een stap in die richting. In Vlaanderen klonk al langer de roep om culturele autonomie. Aan Waalse zijde wilden politici en vakbonden economische bevoegdheid om de industriële neergang te keren. Bovendien vreesden zij in België een politieke minderheid te worden, omdat de Waalse bevolking stagneerde. Partijen zoals de Volksunie, Rassemblement Wallon en het Brusselse Front démocratique des francophones (FDF) boekten succes door op te komen voor de eigen taalgroep of regio. De agitatie rond de splitsing van de tweetalige Leuvense universiteit bracht het communautaire debat in een stroomversnelling.
In 1970 sleutelde de regering van christendemocraat Gaston Eyskens voor het eerst aan de fundamenten van de Belgische staatsstructuur. De taalgrens werd grondwettelijk verankerd. De Nederlandstalige, Franstalige en Duitstalige Gemeenschap kregen beperkte bevoegdheden voor taal, cultuur en onderwijs. Daarnaast werd een Vlaams, Waals en Brussels Gewest opgericht met economische bevoegdheden. Op nationaal niveau garandeerden enkele maatregelen het machtsevenwicht tussen Vlamingen en Franstaligen. Beide taalgroepen kregen evenveel ministerposten.
De uitvoering van de hervorming leidde tot nieuwe twistpunten. Zo groeide de overtuiging dat een grondiger aanpassing van de staatsstructuur nodig was. In 1993 werd België na een ingrijpende herziening van de grondwet officieel een federale staat, samengesteld uit drie gemeenschappen en drie gewesten.
Focuspunten
Wikimedia Commons.
In 1996 namen de leden van het Vlaams Parlement hun intrek in het voormalige Hôtel des Postes in Brussel. Het parlementsgebouw kreeg een grondige renovatie met de koepelzaal als bekroning.
Vlaanderen, meer dan culturele autonomie
Na de eerste staatshervorming in 1970 groeiden de gemeenschappen en gewesten uit tot volwaardige deelstaten met een eigen regering en parlement. Ze kregen ook steeds meer bevoegdheden en financiële middelen van de nationale, later de federale, overheid. Zo werden de gemeenschappen bevoegd voor onderwijs, welzijn en gezondheid. De gewesten kregen zeggenschap over onder meer openbare werken, ruimtelijke ordening, huisvesting, arbeidsmarkt en landbouwbeleid.
Al in 1981 beslisten de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest om te fuseren, met één parlement en één regering met zetel in Brussel. Sindsdien staat een minister-president aan het hoofd van de Vlaamse regering. Aan Franstalige zijde bleven gemeenschap en gewest afzonderlijke structuren. Vanaf 1995 werd het Vlaams Parlement, zoals de parlementen van de andere deelstaten, rechtstreeks verkozen, waardoor het meer democratische legitimiteit verwierf.
Discussies over nieuwe staatshervormingen zijn sinds 1970 niet meer verstomd. Een gebrek aan eensgezindheid over de richting ervan leidde tot compromissen. Grote conflicten werden zo vermeden, maar de helderheid in de staatsstructuur had er wel onder te lijden. Voor de nationalistische strekkingen in Vlaanderen moeten nog meer bevoegdheden overgedragen worden aan de deelstaten, of moet Vlaanderen zelfs onafhankelijk worden. Andere partijen en groeperingen zien in grensoverschrijdende thema’s, zoals het klimaat en de energievoorziening, dan weer een reden om bepaalde bevoegdheden terug te brengen naar het Belgische niveau.
Wikimedia Commons, fotograaf Finne Boonen.
Brussel telt een levendige Congolese gemeenschap in de Matonge wijk. De wijk is ook de aankomstplaats voor veel Afrikaanse migranten.
Brussel, superdivers
In de discussies over de federalisering van het land bleef Brussel steeds een twistappel. De hoofdstad lag aan de Nederlandstalige kant van de taalgrens, maar de bevolking was er in de 19e en 20e eeuw sterk verfranst. Ook in de rand rond Brussel was de verfransing voelbaar. Zo werd de tweetalige agglomeratie als gevolg van de talentelling van 1947 uitgebreid van zestien naar negentien gemeenten.
In 1988 kreeg Brussel zijn huidige statuut. Voortaan vormden de negentien gemeenten het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het gewest werd zelf bevoegd voor plaatsgebonden materies, zoals ruimtelijke ordening en economie. Persoonsgebonden materies, zoals onderwijs, welzijn en gezondheid, werden de bevoegdheid van een Vlaamse en een Franstalige gemeenschapscommissie voor Brussel. De stad Brussel bleef tezelfdertijd de hoofdstad van België, hoofdstad van de Vlaamse gemeenschap en van de Franse gemeenschap.
Brussel werd ook Europese hoofdstad en dat vertaalde zich in de samenstelling van de bevolking. De vestiging van Europese instellingen in 1957 en de NAVONoord-Atlantische Verdragsorganisatie, westerse militaire alliantie onder leiding van de Verenigde Staten van Amerika, opgericht in 1949 in het kader van de Koude Oorlog, in het Engels: NATO, North-Atlantic Treaty Organisation. in 1967 – met in hun kielzog heel wat internationale organisaties en bedrijven – lokte een indrukwekkende variatie aan expats naar de Belgische hoofdstad. Daarnaast migreerden vanaf de jaren 1960 mensen vanuit alle hoeken van de wereld naar Brussel, op zoek naar een beter bestaan. De regio werd superdivers. In 2021 telde het Brussels Gewest 185 nationaliteiten. 35% van de 1,2 miljoen inwoners had een andere nationaliteit dan de Belgische. Frans blijft de meest gesproken taal, maar er zijn steeds meer taalgemengde en anderstalige gezinnen. Het Nederlands is er, na het Frans en het Engels, de derde meest gekende taal.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Het Onvoltooide Land – de onschendbare taalgrens
Bron: VRT archief e.a – 26 apr 2009
Non-fictie
Een geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen (en hun ouders)
Atlas Contact, 2022.
Het onvoltooide land
Van Halewyck, 2009.
Vlaanderen, Brussel, Wallonië: Een ménage à trois
Epo, 2014.
Vijftig jaar Vlaams Parlement
Borgerhoff & Lamberigts, 2021.
De memoires. Luctor et emergo
Lannoo, 2006.
De taalgrens, of wat de Belgen zowel verbindt als verdeelt
Davidsfonds, 2012.
Wandelen langs de taalgrens
Contact, 2005.
Een geschiedenis van België
Lannoo, 2021.
Met dank aan de overkant: een politieke geschiedenis van België
Polis, 2017.
De memoires. Gedreven door een overtuiging
Lannoo, 2002.
De monarchie en ‘het einde van België’: een communautaire geschiedenis van Leopold I tot Albert II
Lannoo, 2008.
Taalgrens 50 jaar
Snoeck, 2013.
Nu kijken
