Winterslag, de eerste mijncité in Limburg, 1923. Vandaag huist er Feniks, voorheen de Limburgse Associazioni Cristiane Lavoratori Italiani (ACLI) | Genk, Collectie Geheugen van Genk, Emile Van Dorenmuseum.
Multiculturele mijncités
Steenkool in Limburg
De ontdekking van steenkool in Midden-Limburg in 1901 luidde voor de regio een nieuw tijdperk in. Plots verschenen in de stille Limburgse Kempen boortorens, wegen, spoorlijnen en nieuwe woonwijken. De mijndorpen werden gaandeweg bevolkt door arbeiders uit binnen- en buitenland.
Om de pas ontdekte steenkooladers aan te boren, vestigden verschillende mijnbedrijven zich in Limburg. Aan kapitaal hadden de uitbaters geen gebrek, aan werkkrachten wel. Omdat de streek dunbevolkt was, moesten de toekomstige arbeidskrachten van elders komen. Voor die duizenden arbeiders en hun gezinnen lieten de mijnbedrijven mijndorpen of cités optrekken. Behalve huizen bouwden ze scholen en kerken, sportinfrastructuur en theaterzalen. Zo oefenden de mijnbazen een sterke controle uit over hun werknemers.
Het plan van de mijndirecties om met groene straten en mooie woningen arbeiders uit de wijde omgeving aan te trekken, lukte slechts gedeeltelijk. Daarom rekruteerden ze ook mijnwerkers in Oost- en Zuid-Europa, Turkije en Noord-Afrika. Zo groeiden de mijncités uit tot een smeltkroes van talen, culturen en religies.
Hasselt, Rijksarchief
Na de ontdekking van steenkool in de ondergrond verschenen er boortorens op de Limburgse heide. De foto toont de opbouw van de mijn van Winterslag, 18 april 1910.
Steenkool in Limburg
De ontdekking van steenkool in Limburg in de zomer van 1901 was groot nieuws. Steenkool was toen de belangrijkste energiebron en dus hoopten velen dat de arme provincie eindelijk een periode van welvaart en economische ontwikkeling tegemoet zou gaan.
Grote financiële en industriële groepen, die ook in Wallonië actief waren, richtten in 1907 in Limburg mijnmaatschappijen op. Ze stonden voor grote uitdagingen: de steenkoollagen bevonden zich op een moeilijk bereikbare diepte van vijfhonderd meter en meer. Bovendien ontbrak het in het dunbevolkte heidegebied aan tal van basisvoorzieningen, zoals voldoende woningen en wegeninfrastructuur. In 1914 brak ook de oorlog uit. Daardoor ging de eerste mijn – Winterslag in Genk – pas in 1917 in productie. In de daaropvolgende jaren openden nog vijf andere mijnen. Op het hoogtepunt van de exploitatie, kort na de Tweede Wereldoorlog, verschaften ze werk aan 44.000 arbeiders.
De steenkoolmijnen brachten de katholieke, landelijke bevolking in contact met fenomenen van de moderne industriële wereld, zoals vakbonden en socialisme. Bovendien zorgde de steenkoolindustrie voor een sterke bevolkingstoename met een zeer diverse culturele samenstelling. Zelden transformeerde één nijverheidstak in Vlaanderen een hele regio zo fundamenteel op zo korte tijd.
Focuspunten
Collectie PCCE, foto Bert Van Doorslaer
De Turkse Fatih-moskee bepaalt mee de skyline van Beringen-Mijn.
‘Gastarbeiders’
Het mijnwerkersberoep was een zware en ongezonde stiel. Als mijnwerker daalde je elke werkdag honderden meters diep onder de grond af om er met een zware hamer, al liggend op je buik of rug in een snikhete smalle schacht steenkoollagen uit te boren. Stof en lawaai waren alomtegenwoordig en het gevaar op instortingen, brand of ontploffingen was reëel. Stoflong was een gevreesde ziekte. Onder de lokale bevolking bestond weinig animo om in de mijnen te gaan werken.
Dus gingen de mijnbedrijven uit Limburg en Wallonië in het buitenland op zoek naar mijnwerkers. Al in de jaren 1920 kwamen er duizenden arbeiders uit Oost-Europa en Italië in de Limburgse mijnen terecht. Na de Tweede Wereldoorlog rekruteerden de mijnen massaal arbeiders uit landen rond de Middellandse Zee. Een akkoord met Italië in 1946 voorzag in de komst van 50.000 Italiaanse arbeidskrachten. De Italianen wilden de werkloosheid en armoede in hun thuisland ontvluchten en werden verleid door de lonen die de Belgische mijnen boden. Hun eerste werkdag in de ondergrond was voor velen een schok. Ze hadden zich totaal niet kunnen voorstellen wat het werk inhield. Sommigen gaven meteen hun ontslag, maar een grote groep bleef, vaak bij gebrek aan een alternatief.
Na bijkomende akkoorden en rekruteringscampagnes volgden Spaanse en Griekse en vanaf 1964 ook Turkse en Marokkaanse arbeiders die in hun geboorteland geen werk vonden. Ze vestigden zich met hun gezinnen in de cités en bouwden er ook na de mijnsluitingen hun leven verder uit. Op die manier legden ze de basis voor de etnisch-culturele diversiteit van midden-Limburg.
Marcinelle © SIR
De mijnramp in het Waalse Marcinelle op 8 augustus 1956 maakte 262 slachtoffers, onder wie 136 Italianen. De ramp zinderde ook na in Vlaanderen.
De neergang van de steenkoolnijverheid
In 1957 vierden de zes Limburgse mijnen feest. Niet alleen pronkten ze dat jaar met hun vijftigjarig bestaan, ze pakten ook uit met nieuwe productierecords. Het jubileumjaar luidde echter ook het begin van de neergang in. De steenkoolmijnen voelden de concurrentie van buitenlandse import én van de opkomende petroleumnijverheid.
De Limburgse mijnen waren in de vroege jaren 1960 eigenlijk al niet meer rendabel. België vormde intussen met enkele andere landen de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS): die zorgde voor financiële steun, maar verplichtte de sector ook tot saneringen. Na de sluiting van verschillende Waalse mijnen moest in 1966 een eerste Limburgse mijn – Zwartberg – dicht. De mijnwerkers reageerden woedend. Ze staakten en bezetten de mijn. Tijdens zware rellen met de rijkswachteen Belgische ordedienst. In 2001 werd ze geïntegreerd in de federale politie. vielen twee doden. Maar het protest kon de sluiting niet tegenhouden.
De overige mijnen bleven met steun van de overheid nog een tijdlang in productie, maar op termijn was hun lot bezegeld. Met de sluiting van de mijn van Zolder in 1992 viel het doek over de Limburgse – en Belgische – steenkoolindustrie. De sluiting van de Belgische mijnen betekende echter niet het einde van het steenkooltijdperk. Ondanks de bewezen negatieve impact van fossiele brandstoffen op het klimaat, blijft steenkool wereldwijd een belangrijke energiebron.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Kinderen van de migratie: Het beloofde land. Een nieuw leven.
Bron: VRT archief, AMSAB, Musée de la Vie wallonne – 31 aug 2021 – 7 sep 2021
Boulevard – Eigen volk en ander volk (2)
Bron: VRT archief, AMSAB, Cinematek, Belgisch Leger – 30 dec 1992
Te voet door Vlaanderen
Bron: VRT archief en Mijnmuseum Beringen – 12 nov 1963
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief, Museum van de mijnwerkerswoning Eisden – 16 apr 2005
Non-fictie
Iedereen zwart: het samenleven van nieuwkomers en gevestigden in de mijncité Zwartberg, 1930 – 1990
Aksant, 2007.
De Belgische Kolenslag 1944-1951: het mirakel dat er geen was
Algemeen Rijksarchief, 2021.
In de put. De arbeidsmarkt voor mijnwerkers in Belgisch-Limburg, 1900-1966
Verloren, 2016.
Limburg in 9 vragen
OKV, 2018.
Een eeuw steenkool in Limburg
Lannoo, 1992.
Mijnerfgoed in Limburg. Ondergronds verleden, bovengrondse toekomst
OKV, 2012.
De ereburgers: een sociale geschiedenis van de Limburgse mijnwerkers
EPO, 2000.
Diep. De mijnologen
Coalface, 2018.
Fictie
De put: een stomme film
SUN, 1988.
Licht in de tunnel: Emiel, ridder van de mijn
Clavis, 2022. (9+)
Voor Paulien
Averbode, 1995.(12+)
Koolputtersvolk
Pro Arte, 1946.
Strips
Een avontuur van Siebe Mol. De steen van André Dumont
2017.
Nu kijken
Limburg in 9 vragen: de Limburgse steenkoolmijnen
Uit de grond, uit het hart
(Erfgoedcel Mijn-Erfgoed)
Bijkomend kijk/luister materiaal
De mijnen. 14 films over de Belgische steenkoolmijnen
(dvd)
50 jaar Turkse migratie
(dvd)
Marcinelle
(2003).
Marina
(2014).