Winterslag, de eerste mijncité in Limburg, 1923. Vandaag huist er Feniks, voorheen de Limburgse Associazioni Cristiane Lavoratori Italiani (ACLI) | Genk, Collectie Geheugen van Genk, Emile Van Dorenmuseum.
Multiculturele mijncités
Steenkool in Limburg
In de zomer van 1901 wordt steenkool gevonden in Limburg. Dat is groot nieuws. Steenkool is in die tijd een belangrijke brandstof. Mensen gebruiken steenkool om huizen te verwarmen of om machines in fabrieken te laten werken.
Steenkool zit diep onder de grond. Er zijn dus mijnen nodig om de steenkool op te graven. En heel veel mijnwerkers. Al snel komen er mijnbedrijven in Limburg. Maar zij hebben één groot probleem: in de buurt van de mijnen wonen bijna geen mensen. Waar gaan ze mijnwerkers vinden?
De mijnbedrijven laten wijken vol huizen bouwen voor arbeiders en hun gezinnen. Die wijken noemen we ‘cités’. Het zijn mooie wijken, met groene straten en nieuwe huizen. Zo hopen de bazen van de mijnen mijnwerkers te vinden.
Maar er komen niet genoeg Belgen in de mijnen werken. Daarom halen de mijnbedrijven ook mensen uit andere landen. Zo worden de cités wijken met veel verschillende talen, culturen en religies.
Hasselt, Rijksarchief.
Na de ontdekking van steenkool in de ondergrond verschenen er boortorens op de Limburgse heide. De foto toont de opbouw van de mijn van Winterslag, 18 april 1910.
Steenkool in Limburg
De streek van de mijnen noemen we midden-Limburg. In 1900 wonen er weinig mensen en zijn er bijna geen dorpen of wegen. Het is een arme streek. Als onderzoekers er in 1901 steenkool vinden, zijn veel mensen blij. Ze denken dat het arme Limburg nu rijk zal worden.
In 1907 komen de eerste mijnbedrijven. De steenkool ligt wel 500 meter diep, of nog dieper. Arbeiders moeten dus diepe, lange gangen boren. Een moeilijke opdracht. In 1914 begint ook de Eerste Wereldoorlog. Daardoor wordt er pas voor het eerst steenkool uit de mijn gehaald in 1917. Daarna gaan er nog vijf andere mijnen in Limburg open.
Steenkool verandert de provincie Limburg
De steenkool verandert Limburg heel erg. Door de mijnen komen er nieuwe wegen, kanalen en spoorwegen. En veel nieuwe mensen. Voor die mensen bouwen de mijnbedrijven huizen, kerken, sportvelden en scholen. De bazen van de mijnen willen dat mensen het leuk vinden om in hun cité te wonen. Ze hebben die mensen nodig om in hun mijn te werken.
Maar de bazen van de mijnen willen ook dat de mijnwerkers naar hen luisteren. Omdat alle huizen en gebouwen van hen zijn, hebben de mijnbedrijven macht. Zo kunnen ze de mensen in de cités controleren.
Focuspunten
Collectie PCCE, foto Bert Van Doorslaer.
De Turkse Fatih-moskee bepaalt mee de skyline van Beringen-Mijn.
Mijnwerkers uit andere landen
Het werk in de mijnen is zwaar en ongezond. De mijnwerkers gaan elke dag honderden meters diep onder de grond. Daar liggen ze op hun buik of op hun rug, in een smalle gang. Ze slaan de steenkool los met een zware hamer of met een boor.
Het is er heel warm. Er is veel stof en lawaai. En het is gevaarlijk. De gangen kunnen instorten. En de mijnwerkers kunnen ziek worden van het stof. Er zijn weinig mensen die graag in de mijnen werken. Daarom gaan de bedrijven uit Limburg en Wallonië ook in het buitenland mensen zoeken. Bijvoorbeeld in Polen of in Zuid-Europa.
Akkoorden over arbeiders
In 1946 maakt België een akkoord met Italië: als er Italianen in de Belgische mijnen komen werken, krijgt Italië steenkool van België. Er komen 50.000 arbeiders uit Italië. Ze hebben vaak geen werk in Italië en ze zijn arm. Daarom komen ze in de Belgische mijnen werken.
De Italianen weten niet precies welk werk ze moeten doen. Hun eerste werkdag in de mijn is een schok. Sommigen gaan snel terug naar Italië. Een grote groep blijft hier. Ze hebben geen keuze.
Daarna komen er ook Spaanse, Griekse, Turkse en Marokkaanse mensen die in hun land geen werk vinden. Ze komen met hun gezin in de cités wonen.
Marcinelle © SIR.
De mijnramp in het Waalse Marcinelle op 8 augustus 1956 maakte 262 slachtoffers, onder wie 136 Italianen. De ramp zinderde ook na in Vlaanderen.
Het einde van de mijnen
In 1957 vieren de Limburgse mijnen feest. Ze bestaan 50 jaar. En ze vieren dat ze heel veel steenkool hebben opgegraven.
Maar er is ook slecht nieuws voor de mijnen. Er komt steeds meer steenkool uit andere landen naar België. En er komen nieuwe brandstoffen, zoals gas en olie. De mijnen krijgen problemen.
Vechten voor de mijnen
In 1966 moet de eerste Limburgse mijn dicht: de mijn van Zwartberg. De mijnwerkers zijn woedend, want ze verliezen hun werk. Ze staken en ze protesteren. Er zijn zware gevechten met de politie. Twee mensen worden gedood. Toch sluit de mijn.
De andere mijnen in Limburg krijgen geld van de overheid. Ze blijven open, maar niet lang meer. In 1992 sluit de laatste mijn: die van Zolder. Dat is het einde van de mijnen in Limburg. En in België.
Maar het is niet het einde van de steenkool. In de hele wereld wordt nog steenkool als brandstof gebruikt. Ook al is steenkool slecht voor het klimaat en voor de gezondheid.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Kinderen van de migratie: Het beloofde land. Een nieuw leven.
Bron: VRT archief, AMSAB, Musée de la Vie wallonne – 31 aug 2021 – 7 sep 2021
Boulevard – Eigen volk en ander volk (2)
Bron: VRT archief, AMSAB, Cinematek, Belgisch Leger – 30 dec 1992
Te voet door Vlaanderen
Bron: VRT archief en Mijnmuseum Beringen – 12 nov 1963
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief, Museum van de mijnwerkerswoning Eisden – 16 apr 2005
Non-fictie
Iedereen zwart: het samenleven van nieuwkomers en gevestigden in de mijncité Zwartberg, 1930 – 1990
Aksant, 2007.
De Belgische Kolenslag 1944-1951: het mirakel dat er geen was
Algemeen Rijksarchief, 2021.
In de put. De arbeidsmarkt voor mijnwerkers in Belgisch-Limburg, 1900-1966
Verloren, 2016.
Limburg in 9 vragen
OKV, 2018.
Een eeuw steenkool in Limburg
Lannoo, 1992.
Mijnerfgoed in Limburg. Ondergronds verleden, bovengrondse toekomst
OKV, 2012.
De ereburgers: een sociale geschiedenis van de Limburgse mijnwerkers
EPO, 2000.
Diep. De mijnologen
Coalface, 2018.
Fictie
De put: een stomme film
SUN, 1988.
Licht in de tunnel: Emiel, ridder van de mijn
Clavis, 2022. (9+)
Voor Paulien
Averbode, 1995.(12+)
Koolputtersvolk
Pro Arte, 1946.
Nu kijken
Limburg in 9 vragen: de Limburgse steenkoolmijnen
Uit de grond, uit het hart
(Erfgoedcel Mijn-Erfgoed)
Bijkomend kijk/luister materiaal
De mijnen. 14 films over de Belgische steenkoolmijnen
(dvd)
50 jaar Turkse migratie
(dvd)
Marcinelle
(2003).
Marina
(2014).