Treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz staat sinds 1956 op de Duitse begraafplaats in Vladslo, een deelgemeente van Diksmuide | www.artinflanders.be – fotograaf Hugo Maertens.
Treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz
De Eerste Wereldoorlog
Treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz op de begraafplaats van Duitse soldaten in Vladslo geeft treffend uitdrukking aan het universele leed van de Eerste Wereldoorlog. De Duitse kunstenares verloor haar jongste zoon Peter bij het begin van het conflict. Ze uitte haar verdriet met twee beelden: een rouwende moeder en vader.
Käthe Kollwitz ontwierp het werk als grafmonument voor haar 18-jarige zoon Peter, die in oktober 1914 sneuvelde tijdens de slag aan de IJzer. Tussen 1927 en 1932 realiseerde ze het beeldenpaar. Het werd een eerbetoon aan alle jonge oorlogsslachtoffers.
Nooit eerder vloeide zoveel bloed op Belgische bodem als tijdens de Eerste Wereldoorlog. Van de miljoenen doden wereldwijd stierven er ongeveer 600.000 in de Vlaamse Westhoek. Ze waren afkomstig uit alle hoeken van de wereld en lieten allemaal rouwende naasten na. In 2023 erkende Unesco de Duitse begraafplaats in Vladslo als werelderfgoed, samen met 138 andere begraafplaatsen en sites uit Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk die herinneren aan de Eerste Wereldoorlog.
Westhoek verbeeldt, Privécollectie.
De Lakenhal in Ieper na haar verwoesting tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De Eerste Wereldoorlog
Toen de Eerste Wereldoorlog op 28 juli 1914 begon, was België een neutraal land. Het behoorde niet tot een van de twee grote machtsblokken die tegenover elkaar stonden: de Centralen (het Duitse Keizerrijk en Oostenrijk-Hongarije) en de Entente (Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland). Die neutraliteit belette niet dat het Duitse leger op 4 augustus 1914 België binnenviel. Het Belgische leger vocht terug, met de steun van het Franse en Britse rijk.
De Duitse opmars liep eind oktober 1914 vast aan de IJzer. Een langgerekt loopgravenfront strekte zich uit van de kust in Nieuwpoort door Noord-Frankrijk tot aan Zwitserland. Van België bleef alleen een klein hoekje van West-Vlaanderen, achter de IJzer, vrij. In Veurne had het Belgische leger, met aan het hoofd koning Albert I, zijn hoofdkwartier. De regering vertrok naar Frankrijk.
Het grootste deel van het land werd bezet door het Duitse leger. De bezetting was zwaar. Talloze verordeningen beperkten het leven van de bevolking. De meest gehate maatregel was de verplichte tewerkstelling vanaf 1916: ruim 180.000 Belgen moesten werken voor de Duitse oorlogsindustrie.
Militaire vernieuwingen zoals gifgas, tanks en vliegtuigen zorgden voor een ongeziene slachtpartij. Pas toen de Verenigde Staten van Amerika actief aan de oorlog in West-Europa deelnamen, kwam er beweging in de frontlijn. Het Duitse leger werd teruggedrongen. Op 11 november 1918 ondertekenden de oorlogvoerende partijen een wapenstilstand. België betreurde meer dan 40.000 militaire en 23.000 burgerlijke doden, een groot deel van de industriële infrastructuur was vernietigd en talrijke steden en dorpen waren verwoest.
Focuspunten
Alamy Stock Photo, Colin Waters.
Belgen op de vlucht na de Duitse invasie in 1914.
Vluchtelingen
De oorlog bracht een grote volksverhuizing op gang. Naar schatting een derde van de toen 7,6 miljoen Belgen sloeg op de vlucht voor de oprukkende Duitse troepen. Velen probeerden te ontsnappen aan de bombardementen, maar ook aan het geweld en de wreedheden. Het Duitse leger vermoordde ruim vijfduizend onschuldige burgers tijdens wraakacties en stak hele steden in brand, zoals Dinant, Leuven, Aarschot en Dendermonde.
Zo’n 1,5 miljoen Belgen vluchtten naar Frankrijk, Groot-Brittannië en het neutrale Nederland. Nadat het front zich had gestabiliseerd, keerden de meesten terug. Toch zouden maar liefst 600.000 Belgen de hele oorlog in het buitenland doorbrengen. In hun gastland kregen ze humanitaire hulp en ontstonden Belgische kampen. In de Britse en Amerikaanse pers werd met veel sympathie geschreven over ‘Poor Little Belgium’.
Aan beide kanten van de frontlijn werden geregeld hele dorpen en steden geëvacueerd. De inwoners van Roeselare moesten in 1917 hun stad gedwongen verlaten en kregen onderdak in Duffel, Lier en Herentals. Die mensen konden, net als de Belgen in het buitenland, vaak pas na de wapenstilstand van 11 november 1918 terug naar huis – als dat huis er nog stond. Alleen al in de Westhoek waren 65.000 woningen vernield. De ellende van de oorlog duurde voor ontelbare gezinnen nog jaren voort na 1918.
Ieper, Last Post Association.
De klaroenblazers van de Last Post Association brengen sinds 1928 elke avond om acht uur The Last Post aan de Menenpoort in Ieper. Enkel tijdens de Tweede Wereldoorlog kon de ceremonie door een verbod van de Duitse bezetter niet plaatsvinden. De foto toont de ceremonie in 1929.
De oorlog herdenken
De Eerste Wereldoorlog werd op bijna alle continenten uitgevochten. In België kreeg vooral de Westhoek het hard te verduren. Het Duitse leger stond er vier jaar lang tegenover Belgen, Fransen en Britten.
Frankrijk en Groot-Brittannië zetten aan het Europese Westfront veel troepen in uit hun kolonies. De West-Vlamingen maakten in 1914-1918 kennis met mensen uit Marokko en Algerije, Brits-Indië, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Ook arbeiderskorpsen uit China streken er neer. België zette geen soldaten uit zijn Afrikaanse kolonie in, op 32 Congolezen na. Duizenden zwarte soldaten namen wel deel aan de Belgische campagne in Oost-Afrika.
Mensen uit alle windstreken vonden hun laatste rustplaats in de Westhoek. De meesten kregen een graf in een van de talrijke militaire begraafplaatsen die zo kenmerkend zijn voor deze regio. Er werden monumenten opgericht om de doden en vermisten te herdenken. Het bekendste is wellicht de Menenpoort in Ieper met de namen van bijna 55.000 vermiste soldaten uit het Britse rijk. De Westhoek werd een pelgrimsplaats voor oud-strijders en familieleden van gesneuvelde soldaten. Tot vandaag is de Eerste Wereldoorlog alomtegenwoordig in de streek en worden in vele landen de slachtoffers herdacht met de klaproos uit ‘Flanders Fields’ de uitdrukking werd wereldwijd bekend door het gedicht uit 1915 van de Canadese dichter en geneesheer-officier John McCrae: In Flanders fields the poppies blow… als symbool.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief, In Flanders Fields Museum – 25 jan 2014
Ten oorlog special – Onder Vlaamse velden
Bron: VRT archief, De chinezen – 17 april 2018
Terzake
Bron: VRT archief en In Flanders Fields Museum – 1 apr 2014
Journaal
Bron: VRT archief en In Flanders Fields Museum – 22 apr 2015
Meer vrouw op straat – Brugge
Bron: VRT archief, De chinezen – 14 april 2020
Journaal
Bron: VRT archief, In Flanders Fields Museum – 21 okt 2014
Journaal
Bron: VRT archief – 24 aug 2014
Karrewiet
Bron: VRT archief , In Flanders Fields Museum – 6 okt 2017
Journaal
Bron: VRT archief – 23 okt 2014
Journaal
Bron: VRT archief en Stad Antwerpen – 3 okt 2014
Karrewiet
Bron: VRT archief en Stad Antwerpen – 3 okt 2014
Journaal
Bron: VRT archief en Heemkundige Kring Baarle-Nassau-Hertog – 4 okt 2014
Terzake
Bron: VRT archief – 27 jun 2014
Non-fictie
Vluchten voor de oorlog: Belgische vluchtelingen, 1914-1918
Davidsfonds, 2004.
14-18. Oorlog in België
Davidsfonds, 2014.
Congo aan den Yser, de 32 Congolese soldaten van het Belgisch leger in de Eerste Wereldoorlog
Manteau, 2013.
De laatste getuige. Het landschap van Wereldoorlog I in Vlaanderen
Lannoo, 2006.
De Groote Oorlog. Het koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog
Atlas Contact, 1997.
Wereldoorlog I. Vijf continenten in Vlaanderen
Lannoo, 2008.
De vergeten soldaten van de Eerste Wereldoorlog
EPO, 2019.
Land van schroot en knoken. Slachtoffers van ontploffingen in de frontstreek 1918-heden
Davidsfonds, 2011.
Tegen-strijd. De beleving van de Eerste Wereldoorlog in het land van Dendermonde
Davidsfonds, 2014.
Oorlogsdagboeken 1914-1918: een vrouw vertelt over haar Eerste Wereldoorlog
De Bezige Bij, 2013.
De stilte van de Salient, de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog rond Ieper
Lannoo, 2003.
Belgen maken bommen. Zesduizend militairen en vluchtelingen in de munitiefabriek van Birtley, Engeland (1916-1919)
Lannoo, 2016.
Brood willen we hebben! Honger, sociale politiek en protest tijdens de Eerste Wereldoorlog in België
Manteau, 2013.
Oorlogsdagen. Overleven in bezet Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog
Manteau, 2013.
Vriend over vijand. De Grote Oorlog in spotprenten
Lannoo, 2013.
Voor den kop geschoten. Executies van Belgische spionnen door de Duitse bezetter (1914-1918)
Roularta, 2009.
De grote oorlog: een kijkboek over de Eerste Wereldoorlog
Lannoo, 2014. (6-9 jaar)
Odon: oorlogsdagboek van een IJzerfrontsoldaat
Lannoo, 2019.
1914, de Duitsers komen: de moordende begindagen van de Eerste Wereldoorlog
Lannoo, 2010.
De allerlaatste getuigen van WOI
Lannoo, 2011.
Augustus 1914. België op de vlucht
Manteau, 2013.
Käthe Kollwitz. De stem van een generatie treurende ouders
De Klaproos, 2014.
Peter Kollwitz: Diksmuide, 22 oktober 1914
De Klaproos, 2013.
Fictie
Elsie en Mairi – Engelen van Flanders Fields
Lannoo, 2013. (strip)
Cher Ami. Ode aan de dieren in de Eerste Wereldoorlog
Lannoo, 2016.
Tunnelkoorts
Lannoo, 2008. (12+)
Post voor mevrouw Bromley
Atlas Contact, 2011.
Ule. ‘Ik was veertien in 1914’
Manteau, 2013. (13+)
De grote verliezer
Abimo, 2013. (11+)
Wat niemand weet
Clavis, 2013. (15+)
Oorlog en terpentijn
De Bezige Bij, 2013.
Achter de draad
Leopold, 2014. (10+)
Milans Groote Oorlog
Clavis, 2013. (10+)
Godenslaap
De Bezige Bij, 2020.
De dodendraad
Averbode, 2014. (10+)
Het meisje en de soldaat
De Eenhoorn, 2013. (12+)
Kind van de Westhoek
De Eenhoorn, 2012.
De grote slachting
Casterman, 2010. (strip)
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België
De Bezige Bij, 2015.
Suske en Wiske, Het Schrikkelspook (nr. 336)
De Standaard, 2014.
Een lied voor Lore
Davidsfonds-Infodok, 2008. (12+)
Woesten
Vrijdag, 2013.
Alles komt goed, altijd
Lannoo, 2018. (11+)
Niet welkom
Clavis, 2013. (10+)
Smokkelkinderen
Van Holkema & Warendorf, 2016. (10+)
Nu kijken
Het Klokhuis
Bijkomend kijk/luister materiaal
Beneath Hill 60
(2010)
Great War Diaries
(2014)
In Vlaamse Velden
(2014)
Parade’s End
(2012)
Passchendaele
(2008)
Private Peaceful
(2012)
The Wipers Times
(2013)