Jozef Cardijn (1882-1967) als redenaar | Leuven, KADOC-KU Leuven, KFA4180.
De jeugdbeweging van Jozef Cardijn
Verzuiling en secularisatie
De uit Halle afkomstige priester Jozef Cardijn was verontwaardigd over het ellendige lot van werkende jongeren. Daarom stichtte hij na de Eerste Wereldoorlog de Katholieke Arbeidersjeugd. Zijn nieuwe jeugdbeweging sloeg aan en blijft wereldwijd actief.
Als jonge onderpastoor in Laken werd Cardijn voor de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met de armoede en uitbuiting van arbeiders. Veel jongens en meisjes verlieten op hun 14e de schoolbanken om te gaan werken. Vooral hun arbeidssituatie trof hem. Om het leven van de jongeren uit dat achtergestelde milieu te verbeteren, organiseerde hij bijeenkomsten voor fabrieksjongens. Uit zijn initiatief groeide in 1924 de Katholieke Arbeidersjeugd of KAJ. Wat later breidde Cardijn de jeugdbeweging uit met een meisjesafdeling. Kajotters en kajotsters kregen religieuze vorming en leerden actie ondernemen voor betere leef- en werkomstandigheden. Door het charisma van Cardijn groeide de KAJ snel, ook in Franstalig België. Na de Tweede Wereldoorlog bouwde Cardijn zijn jeugdbeweging wereldwijd uit. Als blijk van waardering benoemde de paus hem in 1965 tot kardinaalna de paus de hoogste rang in de katholieke kerk. .
Leuven, KADOC-KU Leuven. Beeldarchief KAJ/VKAJ. 137.
Kajotters op het Jubelcongres op de Heizel, 1935.
Verzuiling en secularisatie
Toen Cardijn met zijn jeugdbeweging begon, had de katholieke kerk nog een stevige greep op het private en publieke leven. Ze was echter bezorgd over de gevolgen van de moderne, industriële samenleving en zag in het socialisme een bedreiging.
Om gelovigen aan zich te binden ondersteunde de kerk, vooral in de eerste helft van de 20e eeuw, de stichting van katholieke organisaties op alle maatschappelijke terreinen. Behalve scholen en ziekenhuizen kwamen er ziekenfondsen en vakbonden, sportverenigingen, bioscopen en zelfs een eigen radio-omroep. Al die initiatieven moesten de katholieke levensbeschouwing promoten. Jong of oud, man of vrouw, geschoold of ongeschoold: voor iedereen was er een aanbod. Ook in socialistische en liberale kringen werd deze strategie van ledenbinding gebruikt. Sociologen zouden de opdeling van de samenleving in aparte levensbeschouwelijke kringen later ‘verzuiling’ noemen.
Toen na de Tweede Wereldoorlog almaar meer jongeren langer naar school konden en er door de toenemende welvaart ook meer vrije tijd ontstond begon de invloed van de godsdienst te verminderen. De kerk zelf toonde vanaf de jaren 1960 ook meer begrip en openheid voor de moderne samenleving. Zo trad een versnelde secularisatiede afnemende invloed van de godsdienst en het toenemend belang van wereldse zaken. op. Dat ging gepaard met een proces van ontzuiling: in plaats van zich bijna exclusief op het aanbod van ‘hun’ zuil te richten, gingen mensen vaker zelf keuzes maken. Veel verzuilde organisaties bleven echter bestaan omdat ze belangrijke diensten aanboden, zoals gezondheidszorg of syndicale belangenverdediging.
Focuspunten
Fotograaf Jan Van Bostraeten.
Chirojeugd Vlaanderen telt in 2023 zo’n 120.000 leden.
Jeugdbewegingen vroeger en vandaag
De kerk had altijd al veel aandacht gehad voor opvoeding en onderwijs. In de waaier van katholieke organisaties die in de eerste helft van de 20e eeuw het licht zagen, bekleedden jeugdbewegingen dan ook een bijzondere plaats. Naar het voorbeeld van Cardijn ondersteunde de kerkleiding jongerenorganisaties aangepast aan elk sociaal milieu. Zo kregen studenten, arbeiders, boeren en middenstand hun eigen jeugdvereniging, vaak verbonden aan een lokale parochie. Ook de scouts en de Chiro, die zich niet op een specifieke sociale groep richtten, waren verbonden met de katholieke zuil. Andere ‘zuilen’ richtten in deze periode eveneens jeugdverenigingen op. Zo stichtten de socialisten in 1929 de Rode Valken. Jongeren in uniform, die zingend en marcherend door de straten trokken, vormden tussen de twee wereldoorlogen een vertrouwd beeld in Vlaanderen.
Vanaf de jaren 1960 verdween het verzuilde karakter van de meeste jeugdbewegingen. De levensbeschouwelijke inspiratie bleef, maar werd bijzaak. Groepen stelden zich open voor jongens en meisjes. Samen spelen, zorg dragen voor elkaar en jaarlijkse zomerkampen stonden nu voorop. Met ruim 275.0000 leden bepalen de jeugdbewegingen ook vandaag de vrije tijd van veel jongeren in Vlaanderen.
Kontich, Lintfabriek, uitgeverij Stockmans Art Books.
Jeugdhuizen zoals Netwerk (Aalst), Democrazy (Gent) en Het Lintfabriek (Kontich) werden pleisterplekken voor liefhebbers van de meest uiteenlopende ‘alternatieve muziek’. Hier de Amerikaanse band Fishbone in Het Lintfabriek in 20 oktober 2002.
Jeugdhuizen
In 1952 opende in de Antwerpse Paleisstraat het eerste jeugdhuis. Al snel volgden vergelijkbare initiatieven. Jeugdhuizen waren een manier om jongeren te bereiken die niet bij een jeugdbeweging waren aangesloten. Hun succes dankten ze ook aan de ‘danswet’ uit 1960: die verbood minderjarigen de toegang tot danszalen, maar niet tot fuiven in jeugdhuizen. Zowel socialisten, liberalen als katholieken hadden een eigen jeugdhuisfederatie.
Omdat steeds meer jongeren langer naar school gingen en almaar vaker een plek vonden aan de universiteiten en hogescholen, werd ook de fase van de jeugd langer. Tieners en twintigers vormden in de jaren 1960 aparte categorieën tussen kindertijd en volwassenheid, geassocieerd met tegendraadsheid en experimenteren. Uiterlijke tekenen van die rebelsheid vormden bijvoorbeeld kledij en kapsel, waarmee men zich afzette tegen de burgerlijke codes van toen: netheid, discipline, onthouding, strikt onderscheid tussen jongens en meisjes…
Vanaf de jaren 1970 volgden veel jeugdhuizen de ontzuilingstrend en gingen ze hun eigen weg. Ze professionaliseerden en werden zelfstandiger. Jongeren vulden er hun vrije tijd zelf in, met fuiven en optredens, films en praatavonden met vrienden. De 534 erkende jeugdhuizen die er vandaag in Vlaanderen zijn, werden centra van een onafhankelijke jongerencultuur.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Histories – Jozef Cardijn
Bron: VRT archief, AMSAB, KADOC, Rijksarchief in België – 11 mei 1999
Non-fictie
De jaren ’30 in België: De massa in verleiding
Ludion, 1994.
Cardijn. Een mens, een beweging
KADOC Jaarboek, 1982.
Door eigen werk sterk. Geschiedenis van de kajotters en de kajotsters in Vlaanderen, 1924-1967
KADOC, 2004.
Tussen bescherming en verovering. Sociologen en historici over zuilvorming
UPL, 1988.
De christelijke arbeidersbeweging in België
2 dln., UPL, 1991.
De verzuiling voorbij
Kritak, 1987.
Het volk in beweging. Beweging voor het volk: 125 jaar ACW Gent-Eeklo
Vanden Broele, 2016.
Het Vlaamse platteland in de fifties
Davidsfonds Uitgeverij, 2012.
Voor u, beminde gelovigen: het Rijke Roomse leven in Vlaanderen 1920-1950
Lannoo, 1993.
Cardijn en de KAJ een wereld in beweging
Uitgeverij Averbode, 2017.
Ieder voor allen. De Belgische Boerenbond 1890-1990
LUP, 1990.
Fictie
Een mens is maar een wandelaar
Davidsfonds Uitgeverij, 2018.
De bolhoed van mijn vader: herinneringen uit de kersentijd
Polis, 2015.
Nu kijken
Bekijk een interview met Jozef Cardijn door Joos Florquin
(1962)
Bekijk een kort portret van Jozef Cardijn
