Het Ros Beiaard en de vier Heemskinderen in Dendermonde in 2022. | Dendermonde, Ros Beiaardcomité vzw, Geert De Rycke.
Het Ros Beiaard van Dendermonde
Processies en ommegangen
Om de tien jaar trekt een reusachtig houten paard door de straten van Dendermonde: het Ros Beiaard. Op de rug zitten de vier ‘Heemskinderen’, gespeeld door vier broers die in de stad Dendermonde geboren zijn. Elke keer opnieuw brengt deze ommegang veel volk op de been.
Het Ros Beiaard is sinds de 15e eeuw een belangrijke verschijning in populaire stoeten in heel wat steden. Het paard komt uit een middeleeuwse sage, die in Frankrijk ontstond maar verspreid was over heel Europa. In de Nederlanden leefde het verhaal voort als De historie van de vier Heemskinderen. Volgens de Dendermondse versie van dit verhaal was het paard de inzet van een weddenschap op leven en dood tussen Lodewijk, de zoon van Karel de Grote, en de vier zonen van Aymon, de heer van Dendermonde. De broers wonnen de weddenschap en doodden hun tegenstander. Ze vluchtten op het paard, opgejaagd door de soldaten van Karel de Grote. Na een aanslepend conflict en onder zware druk offerden de broers op vraag van Karel hun oersterke paard op. De dood van Beiaard vereffende de rekening en herstelde de vrede.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-2003-353.
Kermis en ommegang op een prent van Pieter van der Borcht in het jaar 1553.
Processies en ommegangen
De oorsprong van optochten zoals het Ros Beiaard ligt in middeleeuwse processies en ommegangen. Processies hebben een religieus karakter. Ze wortelen vaak, zoals heel wat religieuze feestdagen, in nog oudere gebruiken. Doorgaans vereren ze een specifieke heilige, wiens beeltenis of reliekeen overblijfsel van het lichaam van een heilige of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest. rondgedragen wordt. Mensen vereerden relieken om genezing te bekomen of een ramp af te wenden.
Ommegangen gaan meestal terug op religieuze processies, die gaandeweg meer wereldlijke aspecten kregen. Zo deden figuren en dieren uit sagen en legenden, zoals het Ros Beiaard, hun intrede. Vanaf de 16e eeuw ontstonden er ook ommegangen met een exclusief werelds thema. Vaak bleven religieuze en wereldlijke aspecten echter door elkaar lopen.
Op het einde van de 18e eeuw legde de Oostenrijkse keizer Jozef II de processies aan banden. Nog later verboden de Franse heersers ook de wereldlijke ommegangen. Zij zagen die praktijken als bijgeloof.
In de 19e eeuw kenden religieuze en wereldlijke optochten een heropleving. De toenemende belangstelling voor de middeleeuwen speelde daarbij een belangrijke rol. Vanaf de jaren 1960 verdween een groot aantal processies opnieuw. De katholieke kerk hechtte minder belang aan volksdevotievolkse religieuze gebruiken en tradities. , terwijl ook de traditionele volkscultuur onder druk kwam. In sommige gemeenten bleven de processies dankzij sterke lokale tradities en hun aantrekkingskracht voor toeristen bestaan en worden ze vandaag als immaterieel erfgoed gewaardeerd.
Focuspunten
Brugge, Heilig Bloedprocessie vzw, Frank Toussaint.
De Heilig Bloedprocessie in Brugge in 2022.
De Heilig Bloedprocessie van Brugge
Ondanks hun bewogen geschiedenis kennen heel wat ommegangen en processies een bijna ononderbroken traditie. Ook de Heilig Bloedprocessie in Brugge gaat terug tot de middeleeuwen. De traditie ontstond in 1304 toen de inwoners van de stad voor het eerst hun kostbaarste reliek meedroegen in de Heilig-Kruisprocessie. Die reliek was bloed van Jezus Christus dat de Vlaamse graaf Diederik van de Elzas volgens de legende zou hebben gekregen tijdens de Tweede Kruistocht (1147-1149). In werkelijkheid bevond het flesje met de reliek zich pas sinds de 13e eeuw in de huiskapel van de graven van Vlaanderen, vandaag de Heilig Bloedkapel.
In haar eeuwenlange bestaan onderging de processie heel wat veranderingen. Nieuwe verhaalelementen deden hun intrede, terwijl andere verdwenen. Zo werd een tijdlang ook een Ros Beiaard meegedragen. Sinds 1900 toont de optocht voornamelijk taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament en over de middeleeuwse verering van het Heilig Bloed. Vanaf de jaren 1970 nam de hoeveelheid spel en theater toe en groeide het evenement verder in omvang. De processie lokt al decennia veel buitenlandse bezoekers. Ze werd, net als de Dendermondse Ros Beiaard-ommegang, door Unesco opgenomen op de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid.
Fotograaf Dries Luyten.
De Reuzenstoet van Borgerhout in 2022.
Reuzen
Reuzen komen voor in de meest uiteenlopende culturen. Vanaf de late 12e eeuw verschenen ze ook in de Nederlanden in heel wat ommegangen en processies. Later doken ook mythische reuzenfiguren op, zoals het Ros Beiaard, de Antwerpse reus Druon Antigoon en de draak van Sint-Joris. Reuzen kunnen ook lokale historische of fictieve personages voorstellen, of ze symboliseren wijken, families of beroepen. Ze worden tijdens optochten, ceremonies en feesten gedragen of op wieltjes voortgeduwd of getrokken.
De reuzencultuur was wijd verspreid in de Zuidelijke Nederlanden, ook in Henegouwen. Ze was en blijft ook zeer divers. In Borgerhout verschenen in het begin van de 18e eeuw bijvoorbeeld de ‘Reuskens’. Elk jaar gaan de kleine reuzen op stap ter gelegenheid van de kermis, omringd door muzikanten en praalwagens. Naast vier vaste figuren maakt de traditie ook plaats voor nieuwe reuzen, van diverse culturele achtergronden.
De Reuskens van Borgerhout overleefden de Franse Revolutie op het einde van de 18e eeuw omdat de Fransen ze inschakelden in de republikeinse feesten. Heel wat andere historische reuzen werden in die periode wel vernield. In de 19e eeuw werden reuzen opnieuw populair. Vanaf de jaren 1950 kenden ze een heuse revival, met restauraties en nieuwe figuren. Lokale comités zetten zich voor hen in. Vandaag wordt de reuzenpopulatie in Vlaanderen geschat op zo’n achthonderd à duizend. De reuzencultuur van België en Noord-Frankrijk, waartoe het Ros Beiaard behoort, werd in 2008 eveneens opgenomen op de representatieve lijst van Unesco.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Karrewiet
Bron: VRT archief – 17 sep 2012
Karrewiet
Bron: VRT archief – 27 mei 2022
Non-fictie
De historie vanden vier Heemskinderen
Bert Bakker, 2005.
Heiligen en tradities in Vlaanderen. Herfst en Winter
Davidsfonds, 2018.
Heiligen en tradities in Vlaanderen. Lente en Zomer
Davidsfonds, 2017.
Het zevende jaar. Processies in de regio Maas-Rijn
Peeters, 2010.
God in Vlaanderen: de kerken lopen leeg, maar de mensen vieren in velden en straten
Van Halewyck, 2011.
Voetsporen van devotie: processies in Vlaams-Brabant
Peeters, 2008.
Reuzen in Vlaanderen: volksleven van vijf eeuwen
Vlaams Boekenfonds, 1985.
Fictie
100 Brugsche legenden, sprookjes, sagen, anekdoten, spook- en heksenverhalen
Raaklijn, 1984.
De wolkeneters: 20 verhalen over reuzen
De Eenhoorn, 2021. (6+)
Suske en Wiske. Het ros Bazhaar (nr. 90)
Standaard Uitgeverij, 1974.
De vier heemskinderen
Van Goor, 1983.
Vlaamse Filmkens. De vier heemskinderen
Averbode, 1959. (10+)
Jommeke. Het verdwenen hoefijzer, (nr. 305)
Ballon Comics, 2021.
Sterke Jan: volksverhalen over reuzen, aardgeesten en legendarische helden
Elmar, 2002. (13+)
‘t Ros Beiaard doet zijn ronde: ommegangen, processies, gildefeesten
Traditionele muziek uit Vlaanderen (2001).