Het Ros Beiaard en de vier Heemskinderen in Dendermonde in 2022. | Dendermonde, Ros Beiaardcomité vzw, Geert De Rycke.
Het Ros Beiaard van Dendermonde
Processies en ommegangen
Om de tien jaar trekt het Ros Beiaard door de straten van Dendermonde. Het Ros Beiaard is een heel groot paard van hout. Op zijn rug zitten vier verklede kinderen. Dat zijn altijd vier broers die in Dendermonde geboren zijn. Er komen veel mensen naar die stoet kijken.
Het verhaal over het Ros Beiaard komt uit Frankrijk, maar is bekend in heel Europa. In heel wat steden maakt het grote paard sinds de jaren 1400 deel uit van een stoet.
In Dendermonde gaat het verhaal zo:
Aymon is een rijke en belangrijke man in Dendermonde. Hij heeft vier zonen. Zij dagen Lodewijk uit tot een spel. Lodewijk is de zoon van Karel de Grote, de koning van de Franken. Wie het spel wint, krijgt het Ros Beiaard, een heel groot en sterk paard. Wie verliest, wordt gedood. De vier broers winnen. Ze doden Lodewijk en vluchten op het paard. Karel de Grote is woedend. Hij stuurt zijn soldaten. Maar hij wil vrede sluiten als de broers het paard doden. De broers verdrinken het Ros Beiaard daarom in de rivier de Dender.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-2003-353.
Kermis en ommegang op een prent van Pieter van der Borcht in het jaar 1553.
Processies en ommegangen
Veel stoeten bestaan al van in de middeleeuwenDe periode van 500 tot 1500. . Er zijn verschillende soorten stoeten.
Processies
Processies zijn katholieke optochten. Ze vieren vaak een heilige. Mensen dragen dan een beeld van de heilige rond. Of een reliekEen reliek is een overblijfsel van een heilige, zoals een stuk kleding of een lichaamsdeel. . Dat is een overblijfsel van de heilige, zoals een stuk kleding of een lichaamsdeel. In een processie spelen religieuze verhalen een grote rol. Zoals verhalen uit de Bijbel.
Ommegangen
Ommegangen zijn ook optochten. Ze zijn vooral voor het plezier. Godsdienst is minder belangrijk. Er doen figuren en dieren uit verhalen mee in de optocht, zoals het Ros Beiaard. Die figuren zijn niet godsdienstig. Ze hebben soms te maken met het verleden van de stad. Vaak zijn er toch katholieke onderdelen in de optocht. Bijvoorbeeld verhalen uit de Bijbel.
Vroeger en nu
Op het einde van de jaren 1700 verbiedt Jozef II de processies. Jozef II is de keizer van Oostenrijk, en van het gebied dat nu België heet. Enkele jaren later zijn de Fransen hier de baas. Zij verbieden de processies en de ommegangen. Zij vinden de ommegangen een vorm van bijgeloof.
Maar vanaf de jaren 1800 zijn er toch weer meer optochten. Dat komt omdat er in die tijd veel interesse is voor de middeleeuwen. Vanaf de jaren 1960 verdwijnen veel oude gebruiken. Ook de meeste processies en ommegangen.
In sommige gemeenten zijn er nu nog processies of ommegangen. Er komen veel toeristen naar kijken. Ze zijn erfgoed: gebruiken van vroeger die mensen willen bewaren en doorgeven aan hun kinderen en kleinkinderen.
Focuspunten
Brugge, Heilig Bloedprocessie vzw, Frank Toussaint.
De Heilig Bloedprocessie in Brugge in 2022.
De Heilig Bloedprocessie van Brugge
In Brugge is er de Heilig Bloedprocessie. Die ontstaat in 1304, in de middeleeuwen. De mensen van Brugge dragen het bloed van Jezus Christus mee. Het is hun meest kostbare reliek. Volgens het verhaal brengt de graaf van VlaanderenDe graaf is de leider van het graafschap Vlaanderen. dat bloed in de jaren 1140 mee uit Jeruzalem. Dat is de heiligste plaats in het christendom, omdat Christus er gestorven is.
Eigenlijk wordt het flesje met bloed pas sinds de jaren 1300 in Brugge bewaard. In de kapel van de graven van Vlaanderen. Die kapel heet nu de Heilig Bloedkapel.
De processie verandert
Door de tijd verandert de Heilig Bloedprocessie. Er worden soms nieuwe figuren toegevoegd. Andere verdwijnen uit de processie. Sinds 1900 toont de optocht vooral verhalen uit de Bijbel. En het verhaal van de komst van het Heilig Bloed naar Brugge. Vanaf de jaren 1970 wordt de processie groter. Er komt meer spel en theater bij.
De processie is nog altijd heel populair. Er komen veel buitenlandse toeristen naar kijken.
Fotograaf Dries Luyten.
De Reuzenstoet van Borgerhout in 2022.
Reuzen
Reuzen zijn figuren uit fantasie-verhalen. Ze zien eruit als heel grote mensen of dieren. Bijvoorbeeld het reuze-paard Ros Beiaard. Sommige reuzen beelden een beroep uit. Vaak horen reuzen bij een bepaalde plek. Soms stellen de reuzen mensen voor die echt bestaan hebben. Soms niet.
Reuzen komen voor in veel culturen. In de Lage Landen doen reuzen vanaf het einde van de jaren 1100 mee in processies en ommegangen. Mensen dragen de reuzen. Of ze trekken en duwen de reus op wieltjes vooruit.
De Fransen vernielen veel reuzen op het einde van de jaren 1700. Ook in de Lage Landen. De Fransen zijn hier dan baas en verbieden de meeste processies en ommegangen. Maar de Reuskens van Borgerhout mogen blijven. De Fransen gebruiken ze bij hun eigen feesten.
In de jaren 1800 worden reuzen opnieuw populair. Ook vanaf de jaren 1950 is er weer veel interesse voor reuzen. Mensen herstellen de oude reuzen en maken nieuwe figuren. De reuzen zijn heel verschillend. In Borgerhout zijn er de ‘Reuskens’. Elk jaar gaan die reuzen op stap als het kermis is. Er zijn muzikanten bij, en grote versierde wagens. Ook in Borgerhout komen er nieuwe reuzen bij, van verschillende culturen.
Nu zijn er nog ongeveer 800 tot 1.000 reuzen in Vlaanderen.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Karrewiet
Bron: VRT archief – 17 sep 2012
Karrewiet
Bron: VRT archief – 27 mei 2022
Non-fictie
De historie vanden vier Heemskinderen
Bert Bakker, 2005.
Heiligen en tradities in Vlaanderen. Herfst en Winter
Davidsfonds, 2018.
Heiligen en tradities in Vlaanderen. Lente en Zomer
Davidsfonds, 2017.
Het zevende jaar. Processies in de regio Maas-Rijn
Peeters, 2010.
God in Vlaanderen: de kerken lopen leeg, maar de mensen vieren in velden en straten
Van Halewyck, 2011.
Voetsporen van devotie: processies in Vlaams-Brabant
Peeters, 2008.
Reuzen in Vlaanderen: volksleven van vijf eeuwen
Vlaams Boekenfonds, 1985.
Fictie
100 Brugsche legenden, sprookjes, sagen, anekdoten, spook- en heksenverhalen
Raaklijn, 1984.
De wolkeneters: 20 verhalen over reuzen
De Eenhoorn, 2021. (6+)
Suske en Wiske. Het ros Bazhaar (nr. 90)
Standaard Uitgeverij, 1974.
De vier heemskinderen
Van Goor, 1983.
Vlaamse Filmkens. De vier heemskinderen
Averbode, 1959. (10+)
Jommeke. Het verdwenen hoefijzer, (nr. 305)
Ballon Comics, 2021.
Sterke Jan: volksverhalen over reuzen, aardgeesten en legendarische helden
Elmar, 2002. (13+)
‘t Ros Beiaard doet zijn ronde: ommegangen, processies, gildefeesten
Traditionele muziek uit Vlaanderen (2001).