De Aanbidding van het Lam Gods is een van de beroemdste schilderijen van de westerse kunstgeschiedenis. Hubert en Jan van Eyck maakten het monumentale drieluik tussen 1424 en 1432.

Lees dit artikel in:

Wanneer je de voorleesfunctie activeert, krijg je per paragraaf een balkje te zien waarmee je dat stukje tekst kan laten voorlezen.

1453

Bekijk de kaart

Lees voor

De slag bij Gavere

De Bourgondiërs

Op 23 juli 1453 trokken Gentse milities naar Gavere om er het leger van de Bourgondische hertog aan te vallen. Toen hun eigen buskruitvoorraad dreigde te ontploffen, stoven de Gentenaars uiteen. Veel vluchtende soldaten sprongen in de Schelde en verdronken, anderen werden afgemaakt. De Bourgondiërs versloegen de Gentse troepen en konden zo hun positie in de Nederlanden versterken.

Lees voor

De steden in het graafschap Vlaanderen hadden in de middeleeuwen heel wat macht opgebouwd. Ze genoten veel vrijheid en konden zich relatief onafhankelijk opstellen tegenover de landsheren. Dat was niet naar de zin van de ambitieuze Bourgondische hertog Filips de Goede, die zoveel mogelijk macht wilde centraliseren bij het Bourgondische hof. Bezorgd om het behoud van hun autonomie, kwamen de steden in opstand tegen de hertog.

Van alle opstandige stedelingen waren de Gentse ambachtslieden de meest volhardende. Hun onbuigzaamheid draaide in 1451 uit op een open oorlog met Filips de Goede. De slag bij Gavere vormde het eindpunt van die lange strijd. Door het verlies moest Gent een groot deel van zijn traditionele vrijheden opgeven.

Chroniques de Hainaut, Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Ms. 9242, fol. 1r.

Deze miniatuur van Rogier Van der Weyden toont een schrijver die een boek presenteert aan Filips de Goede. De Bourgondische hertogen legden een enorme boekenverzameling aan: de Librije van Bourgondië. Hun collectie legde de basis voor de huidige Koninklijke Bibliotheek van België.

Lees voor

De Bourgondiërs

De Bourgondische hertogen waren in feite leenmannen van de Franse koning, maar gingen tijdens de late middeleeuwen een eigen koers varen. Een huwelijk tussen de Bourgondische hertog Filips de Stoute en Margaretha van Male, dochter van de graaf van Vlaanderen, gaf hun ook vaste voet in de Nederlanden. Toen de Vlaamse graaf in 1384 overleed, kreeg Filips de Stoute via zijn vrouw zeggenschap over het rijke en sterk verstedelijkte Vlaanderen.

Door een uitgekiende huwelijkspolitiek, aankopen en oorlogen breidden de Bourgondiërs hun grondgebied stelselmatig uit. Vooral Filips de Goede, kleinzoon van Filips de Stoute, vergaarde een aanzienlijk gebied. Hij plaatste heel wat vorstendommen in de Lage Landen onder zijn gezag en realiseerde zo de politieke eenmaking van een groot deel van de Nederlanden. Alleen het Prinsbisdom Luik, met het graafschap Loon, bleef buiten zijn bereik. Het Bourgondische rijk groeide in de 15e eeuw uit tot een nieuwe grootmacht, geprangd tussen Frankrijk en de Duitse landen.

Filips de Goede wilde niet alleen in naam heersen over zijn gebieden, hij wilde ook rechtstreekse controle. Om dat doel te bereiken, had hij een uitgebreide hofhouding, rechters en ambtenaren nodig, en stabiele belastinginkomsten om al die mensen te kunnen betalen. Zo begon een proces van centralisering en staatsvorming, dat – ondanks herhaaldelijk verzet van de onderdanen – geleidelijk een einde maakte aan de autonomie en de privileges van de steden in de Nederlanden.

Focuspunten

Het Coudenbergpaleis in Brussel. Schilderij van Jan Brueghel de Jonge, omstreeks 1627.

Lees voor

Het Bourgondische hof

De Bourgondische hertogen namen belangrijke politieke beslissingen in hoogsteigen persoon, maar ze lieten zich wel omringen door adviseurs en medewerkers. De hertog en zijn uitgebreide entourage vormden samen het Bourgondische hof.

Dat hof sprak tot de verbeelding. Aangezien het Bourgondische rijk geen hoofdstad had, trok de hele hofhouding voortdurend rond, van kasteel naar landgoed. Onder Filips de Goede waren onder meer het Prinsenhof in Gent en het Coudenbergpaleis in Brussel favoriete verblijfplaatsen. Grote feesten en ceremonies, zoals zijn huwelijk of de plechtige zittingen van de Ridderorde van het Gulden Vlies, organiseerde hij vooral in zijn andere ‘Prinsenhof’ in Brugge. De orde van het Gulden Vlies had Filips opgericht om zijn prestige te vergroten en de hoogste adel uit de verschillende gewesten aan zich te binden.

Ook de pracht en praal en de banketten aan het hof waren al gauw legendarisch. Achter die ‘Bourgondische’ levensstijl zat een politieke strategie. Door de overvloed zo te etaleren hoopten de hertogen invloedrijke onderdanen voor zich te winnen. De Bourgondiërs blonken uit in propaganda. Zo omarmden ze de kruistochtideologie en stelden ze ‘de Turken’ graag voor als vijanden van de christelijke wereld. Ridderromans met oosterse motieven waren zeer populair.

Maria van Bourgondië overleed in 1482, amper 25 jaar oud, na een val van haar paard tijdens de jacht. Haar graf en dat van haar vader Karel de Stoute bevinden zich in de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge.

Lees voor

Het Groot Privilege

Na de dood van Filips de Goede zette zijn zoon Karel de Stoute diens centralisatiepolitiek verder. In de Staten-Generaal, een nieuw overlegorgaan voor de gewesten van de Nederlanden, groeide echter de ontevredenheid.

Toen Karel de Stoute in 1477 sneuvelde, volgde zijn jonge en onervaren dochter Maria van Bourgondië hem op. Heel wat steden en gewesten in de Nederlanden vonden dat nu het moment gekomen was om politieke invloed terug te winnen. Om zich te wapenen tegen Frankrijk had de hertogin namelijk de steun van de Staten-Generaal nodig.

De Staten-Generaal maakten van die situatie gebruik en dwongen Maria om het Groot Privilege te ondertekenen. Dat was een akte die de vorstelijke macht inperkte en de gewesten de vrijheden teruggaf die Karel de Stoute hen had afgenomen. Ook de steden haalden hun voordeel uit de deal. Zo herwon Gent de voorrechten die het na de verloren slag bij Gavere had moeten afstaan. In ruil stemden de Staten-Generaal in met nieuwe belastingen en beloofden ze trouw aan de hertogin.

De afspraken in het Groot Privilege hielden maar enkele jaren stand. Toch was het een belangrijk precedent omdat het, een beetje zoals een moderne grondwet, welomschreven beperkingen oplegde aan de almacht van de vorst.

Filips de Goede verenigde een groot deel van het huidige België en Nederland onder zijn gezag, De humanist Justus Lipsius noemde hem daarom conditor Belgii of eenmaker van de Nederlanden. Portret van Filips de Goede, naar Rogier van der Weyden.

Tijdens het Banket van de Fazant zwoeren Filips de Goede en zijn genodigden een plechtige eed om op kruistocht te gaan. De Bourgondische hertogen stelden de Turken graag voor als de grote vijand. Op die manier probeerden ze hun eigen politieke macht te rechtvaardigen. Anonieme schilder, 16e eeuw.

De Bourgondische pogingen om het Heilig Land te heroveren draaiden op niets uit. Integendeel, in 1453, hetzelfde jaar als de Slag bij Gavere, veroverden de Osmanen Constantinopel, dat uiteindelijk Istanboel zou gaan heten. Miniatuur toegeschreven aan Philippe de Mazerolles, hofschilder van Karel de Stoute.

Karel de Stoute sneuvelt bij Nancy (1477). In de 19e eeuw beschouwden zowel België als Frankrijk de Bourgondische tijd als een belangrijke periode in hun nationale bewustwording. In schilderijen en boeken situeren geschiedschrijvers en kunstenaars in beide landen ‘de wortels van de eenmaking van de natie’ in de Bourgondische tijd. Charles Houry, De dood van Karel de Stoute voor Nancy, 1852.

Na de plotse dood van haar vader Karel de Stoute (5 januari 1477) werd Maria Van Bourgondië geconfronteerd met opstanden in de steden en de aanspraken van de Franse koning. Om steun te winnen voor haar erkenning als wettige vorstin zag ze zich verplicht de eisen van de Staten-Generaal in te willigen en de rechten van de gewesten te erkennen. Dat gebeurde in het Groot Privilege (11 februari 1477).

Portret van Karel de Stoute, toegeschreven aan kunstschilder Rogier van der Weyden.

Rond het Bourgondische hof ontwikkelde zich een nieuwe elite van raadgevers en ambtenaren. Eén van hen was de Bruggeling Pieter Bladelin (1408-1472). Hij had een uitgebreid internationaal netwerk en was zodanig vermogend dat hij naast een stadspaleis (vandaag Hof Bladelin) ook een eigen stad en kasteel liet optrekken: Middelburg-in-Vlaanderen (nu deelgemeente van Maldegem). In het kasteel liet hij deze gepersonaliseerde vloertegels uit Valencia leggen met daarop zijn initialen en symbolen, op één tegeltype zelfs in verband met deze van de orde van het Gulden Vlies.