
De wanhoop van Meensel-Kiezegem’ in Neuengamme bij Hamburg. Beeld van May Claerhout, 1998 | SHGL, fotograaf Zoia Kashafutdinova.
Het drama van Meensel-Kiezegem
De Tweede Wereldoorlog
Op 11 augustus 1944, twee maanden na de geallieerde landing in Normandië, omsingelden Duitse soldaten en Vlaamse collaborateurs het Vlaams-Brabantse dorpje Meensel-Kiezegem. Ze doorzochten de huizen en dreven de mannelijke inwoners samen. 71 bewoners werden gedeporteerd naar het Duitse concentratiekamp Neuengamme. Slechts acht keerden levend terug.
De razziapolitionele actie waarbij mensen, in het bijzonder Joden, worden bijeengedreven en opgepakt. kwam er nadat drie verzetsleden op 30 juli 1944 een collaborateur uit het dorp hadden doodgeschoten. Zijn moeder zwoer de dood van haar zoon te wreken. Door haar contacten met de Duitse bezetter kon ze bijna vierhonderd man op de been krijgen om het dorp – waar ze zelf woonde – ‘een lesje te leren’. De gevolgen waren desastreus.
Niet enkel in Meensel-Kiezegem, maar in heel het land sloeg de Duitse bezetting diepe wonden. De Tweede Wereldoorlog was niet alleen een militair maar ook een ideologisch conflict. De kloof tussen verzet en collaboratie zou nog decennialang doorwerken.

Antwerpen, FelixArchief, Frans Claes.
Na de bevrijding in september 1944 bestookten de Duitsers Antwerpen en omgeving nog tot maart 1945 met langeafstandsraketten, de zogenoemde V-bommen (Vergeltungswaffen). Ongeveer 6000 Belgen lieten door deze vliegende bommen het leven. Hier de Tuinbouwstraat in Antwerpen na de inslag van 26 oktober 1944.
De Tweede Wereldoorlog
Op 10 mei 1940 viel nazi-Duitsland België binnen. Dat paste in de plannen van Adolf Hitler om van West-Europa één groot Germaans rijk te maken. De regering vluchtte naar Frankrijk en van daaruit naar Londen. Na achttien dagen gaven koning Leopold III en het Belgische leger zich over. De Duitsers installeerden een militair bezettingsbestuur, maar behielden de secretarissen-generaal, de gouverneurs en de burgemeesters om het land te besturen. Bij nieuwe benoemingen koos de bezetter meestal voor Duitsgezinden.
De bezetting was voor de bevolking een periode van onderdrukking, angst en ontbering. Voedsel en brandstof waren schaars, burgers zagen hun bewegingsvrijheid ingeperkt, de perscensuur werd ingesteld en het parlement werd buiten werking gesteld. Voor sommige groepen waren de gevolgen nog extremer. Vanaf de herfst van 1940 vaardigde de bezetter anti-Joodse maatregelen uit. Vanaf 1942 pakten de Duitsers Joden op tijdens razzia’s. Via de Mechelse Dossinkazerne werden ze gedeporteerd naar vernietigingscentra. In oktober 1942 voerde de bezetter de verplichte tewerkstelling in Duitsland in. Mannen en vrouwen moesten er gaan werken om de oorlogseconomie draaiende te houden. De meeste mensen probeerden de oorlog gewoon te overleven, maar sommigen sympathiseerden openlijk met de bezetter en anderen pleegden clandestien verzet.
In september 1944 bevrijdden de geallieerden het grootste deel van België. Toch was de oorlog nog niet voorbij. In december volgde een Duits offensief in de Ardennen en tussen september 1944 en maart 1945 bestookte het Duitse leger Antwerpen en Luik met V-bommen. Pas op 8 mei 1945 erkende Duitsland zijn nederlaag.
Focuspunten
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
Kinderen van de repressie. Hoe Vlaanderen worstelt met de bestraffing van de collaboratie
Polis, 2017
Was opa een nazi? Speuren naar het oorlogsverleden
Lannoo, 2017.
De laatste getuige: hoe ik Breendonk en Buchenwald overleefde
Horizon, 2019.
Oorlog. Bezetting. Bevrijding, België 1940-1945
Lannoo, 2019.
Greep naar de macht, Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945
Lannoo, 1994.
Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952
Kritak, 1991
Burgers boven elke verdenking? Vervolging van de ecomische collaboratie in België na de Tweede Wereldoorlog
VUBPress, 1996
Was opa een held? Speuren naar mannen en vrouwen in het verzet tijdens WOII
Lannoo, 2020.
Van Genk tot Mauthausen: opmerkelijk verzet en collaboratie in Vlaanderen
EPO, 2009.
Voor Vlaanderen, Volk en Führer, de motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs, 1940-1945
Manteau, 2012/2022.
Drang naar het Oosten: Vlaamse soldaten en kolonisten aan het oostfront
Polis, 2019.
Bastogne: de grootste slag om de Ardennen
Manteau, 2014.
Een klein dorp, een zware tol: het drama van collaboratie en verzet in Meensel-Kiezegem
Manteau, 2004.
De papegaai is niet dood: geheim agenten Albert Deweer, Albert Mélot en Albert Wouters – Gent 1944
Sterck & De Vreese, 2019.
Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog
Lannoo, 1994
Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboratie in België
Lannoo, 2005
De Führerstaat. Overheid en collaboratie in België 1940-1944
Lannoo, 2006
Fictie
Allemaal willen we de hemel
Querido, 2014. (14+)
Het Verdriet van België
De Bezige Bij, 1983.
Valavond
Querido, 2014. (15+)
De Opgang
De Bezige Bij, 2020.
De draaischijf
Prometheus, 2022
De onbevlekte
De Bezige Bij, 2020.
Wil
De Bezige Bij, 2016.
Het complot van Laken
Horizon, 2019.
De hond van Roosevelt
Averbode, 2007. (14+)
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België
De Bezige Bij, 2015.
Zij zijn God niet
Abimo, 2015. (12+)
De Kavijaks
(2006)