De aankomst van opgeroepen Joden op de binnenplaats van de Dossinkazerne, 27 juli 1942 | Mechelen, Kazerne Dossin.
De Dossinkazerne
De Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog
In 1942 startten de nazi’s in de bezette gebieden met de deportatie van Joden naar uitroeiingscentra in het Derde Rijk. In België gebruikten ze de Mechelse Dossinkazerne als verzamelkamp. Meer dan 25.000 mannen, vrouwen en kinderen wachtten er hun deportatie af. Bijna twee derde werd bij aankomst in Auschwitz-Birkenau in gaskamers vermoord. De anderen werden opgevorderd voor slavenarbeid. Slechts 1395 mensen overleefden die gruwel.
Voor de oorlog was in de Dossinkazerne een Belgisch garnizoen gelegerd. De Duitse bezetter maakte er vanaf juli 1942 een verzamelkamp van voor Joden, Roma en Sinti. Het kamppersoneel bestond uit een tiental Duitse en een veertigtal Vlaamse SS’ers. De voedselvoorziening en hygiënische omstandigheden waren erbarmelijk. Brutaliteiten waren schering en inslag. Tussen augustus 1942 en juli 1944 vertrokken 28 treintransporten vanuit de Dossinkazerne naar Auschwitz-Birkenau.
Aan de Jodenvervolging werd onmiddellijk na de oorlog weinig aandacht besteed. Het gebouw werd weer een Belgische legerkazerne en in de jaren 1980 kwamen er appartementen. Sinds 1995 is er een museum gehuisvest, dat in 2012 werd uitgebreid tot ‘Kazerne Dossin Memoriaal, Museum en Onderzoekscentrum over Holocaust en mensenrechten’.
Mechelen, Kazerne Dossin.
Na een vertoning van de Duitse propagandafilm Der ewige Jude op 14 april 1941 trok een opgehitste meute door de straten van Antwerpen en vernielde Joodse winkels, huizen en synagogen.
De Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog legden de nazi’s hun anti-Joodse ideologie op in de bezette gebieden, ook in België. De Jodenvervolging gebeurde systematisch. Het was een stapsgewijs proces van identificatie, registratie, stigmatisatie, uitsluiting, deportatie en moord.
In de herfst van 1940 stelde de bezetter een definitie op van het begrip ‘Jood’. Alle Joden vanaf 15 jaar moesten zich laten inschrijven in een Jodenregister. Vervolgens vaardigde de bezetter steeds strengere maatregelen uit, met als doel de Joden uit het maatschappelijke leven te bannen. Zo mochten ze geen openbare functies meer opnemen en werden ze niet langer toegelaten op de tram, in het park of in de cinema. De bezetter legde hen een uitgaansverbod op tussen 20 uur en 7 uur. Joodse kinderen mochten enkel nog naar Joodse scholen gaan, Joodse ondernemingen en handelszaken werden opgeheven.
Vanaf mei 1942 moesten alle Joden vanaf 6 jaar een davidster op hun kleding dragen. Zo werden ze voor iedereen zichtbaar gestigmatiseerd. Vanaf juli werden Joden opgeroepen om zich aan te melden in de Dossinkazerne in Mechelen voor zogenaamde ‘tewerkstelling’. Een leugen: ze werden gedeporteerd. Vanaf augustus 1942 hielden de Duitsers razzia’spolitionele actie waarbij mensen, in het bijzonder Joden, worden bijeengedreven en opgepakt. in Antwerpen en Brussel. De opgepakte Joden werden weggevoerd naar de Dossinkazerne en vervolgens naar het vernietigingscentrum en concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. In heel Europa vermoordden de nazi’s naar schatting zes miljoen Joden. Die genocide of volkenmoord staat bekend als de Holocaust.
Focuspunten
Brussel, Cegesoma/Rijksarchief, 275419.
Politieverordening die anti-Joodse maatregelen afkondigt.
De medewerking van lokale overheden
Het internationaal oorlogsrecht bepaalde dat lokale overheden onder een vreemde bezetting moesten meewerken aan het bewaren van de openbare orde. Maar ook voor de handhaving van zijn anti-Joodse wetten deed de bezetter een beroep op de lokale besturen. Dat ging verder dan wat door het internationaal recht voorgeschreven was. Bij gebrek aan centrale richtlijnen konden lokale gezaghebbers zelf kiezen hoe ver ze meegingen in de uitvoering van de Duitse politiek. De meeste steden en gemeenten voerden zonder veel vragen de anti-Joodse politiek van de Duitsers uit. Ze controleerden de naleving van de anti-Joodse verordeningen en signaleerden overtredingen bij de bezetter. Vaak hadden ambtenaren het gevoel dat ze toch niets aan de situatie konden veranderen.
Soms speelden antisemitisme, dat al voor de oorlog in België aanwezig was, en een pro-Duitse houding een bepalende rol. Dat was het geval in Antwerpen, waar de burgemeester en de politiediensten een zeer verregaande medewerking verleenden aan de razzia’s van augustus en september 1942. Dat lokale overheden de Duitse bevelen wel degelijk hadden kunnen afwijzen, blijkt uit de Brusselse situatie. De Brusselse burgemeesters weigerden in mei 1942 om Jodensterren uit te delen. Ze vonden dat dat niet hun taak was. Ze weigerden ook om mee te werken aan razzia’s. De Duitsers lieten de burgemeesters ongemoeid en deden het gewoon zelf.
Pas in oktober 1942, toen Belgen werden opgevorderd voor verplichte tewerkstelling in Duitsland, nam de actieve medewerking van de politiediensten af. Naarmate de Duitse overwinningskansen kleiner werden, gingen lokale overheden steeds minder ver in de uitvoering van taken die door de bezetter werden opgelegd.
Familie Fastag – Pieter Serrien.
Eva Fastag (1917-2021) werd in 1942 opgepakt en naar de Dossinkazerne gebracht. Als typiste was ze verplicht om de deportatielijsten op te stellen. Ze vervalste gegevens op de lijsten om mensen te helpen. Ze kon zelf aan deportatie ontsnappen en overleefde de oorlog. Haar ouders en broers kwamen om in Auschwitz.
De Joodse gemeenschap tijdens de bezetting
Toen de Duitsers in 1940 met de registratie begonnen, woonden er ongeveer 55.600 Joden in België, vooral in Antwerpen en Brussel. De meesten kwamen uit Oost-Europa en hadden niet de Belgische nationaliteit. Ook in sociale status, politieke opvattingen en religieuze praktijk waren er grote verschillen. Het waren de Duitse verordeningen die hen tot één groep maakten.
De Joodse reacties op de vervolging waren uiteenlopend. Sommige Joden vluchtten weg uit België. Anderen doken onder – vaak bij Belgische gezinnen die hen op gevaar voor eigen leven hielpen. Wie de middelen niet had om te vluchten of onder te duiken, hoopte vaak op het beste en volgde de bevelen van de bezetter op. Sommigen gingen in het verzet. Zo richtten enkele Joden in september 1942 het Joods Verdedigingscomité of Comité de Défense des Juifs op. Deze verzetsgroep, samengesteld uit Joden en niet-Joden, zorgde voor onderduikadressen en vervalste voedselbonnen en identiteitspapieren.
Van de uit België gedeporteerde Joden keerde slechts 5% terug uit de kampen. Sommigen probeerden hun leven in België weer op te bouwen. Het merendeel verhuisde echter getraumatiseerd naar het buitenland.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Karrewiet: Dossinkazerne
Bron: VRT archief – 29 nov 2018
Kinderen van de Holocaust
Bron: VRT archief en Kazerne Dossin – 13 aug 2021
Meer vrouw op straat – Mechelen
Bron: VRT archief, De chinezen – 24 maa 2020
Meer vrouw op straat – Antwerpen
Bron: VRT archief, De chinezen – 3 maa 2020
Non-fictie
Regine Beer: mijn leven als KZ A 5148
EPO, 2006.
Vergeten oorlogskinderen: het levensverhaal van de ondergedoken Joodse kinderen Regina en Georges
ASP, 2012.
De laatste getuige: hoe ik de Dossin Kazerne en de Holocaust overleefde
Horizon, 2019.
Simon, het jongetje dat wist te ontsnappen: het kind van het 20ste konvooi
Van Halewyck, 2005. (9+)
Schimmen met een ster: het bewogen verhaal van joodse ondergedoken kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog in België
Manteau, 2007.
De Shoah in België
De Bezige Bij, 2011.
Het XXste transport naar Auschwitz
Standaard 2012.
De jodenjagers van de Vlaamse SS: gewone Vlamingen?
Lannoo, 2007.
De laatste reis/Het verhaal van de Holocaust
Clavis, 2011. (10+)
Dossin: wachtkamer van Auschwitz
Lannoo, 2018.
Gewillig België: overheid en jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog
Manteau, 2007.
De curatoren van het getto: de vereniging van de joden in België tijdens de nazi-bezetting
Lannoo, 2004
Verborgen oorlogsjaren: ondergedoken joodse kinderen getuigen
Lannoo, 2009.
Fictie
Jongen zonder naam
Davidsfonds Infodok, 2015. (12+)
De laatste reis/Het verhaal van de Holocaust
Clavis, 2011. (10+)
Het konvooi. Het gewicht van het verleden
Casterman, 2012.
Erika’s Verhaal
Hillen, 2005. (8+)