De wanhoop van Meensel-Kiezegem’ in Neuengamme bij Hamburg. Beeld van May Claerhout, 1998 | SHGL, fotograaf Zoia Kashafutdinova.
Het drama van Meensel-Kiezegem
De Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1944) is het Duits leger de baas in België. Sommige Belgen vinden dat goed. Zij werken mee met de Duitsers. Zij worden ‘collaborateurs’ genoemd. Andere Belgen vinden dat niet goed. Zij verzetten zich tegen de Duitsers. Zij zijn lid van het ‘verzet’. Collaborateurs en leden van het verzet zijn vijanden van elkaar.
Op 30 juli 1944 schieten 3 leden van het verzet een collaborateur dood in Meensel-Kiezegem. Dat is een klein dorp in de provincie Vlaams-Brabant. De moord is het begin van veel ellende voor het dorp.
Wraak
De moeder van de collaborateur wil wraak nemen. Ze vraagt hulp aan de Duitse soldaten. Duitse soldaten en Vlaamse collaborateurs doorzoeken alle huizen van het dorp. Ze doden 4 mensen. De Duitsers pakken ook veel mensen op. Ze brengen 71 inwoners naar een concentratie-kampEen gevangenis-kamp waar mensen wreed behandeld worden en vaak sterven. . Maar 8 van hen overleven het. Een drama voor het kleine dorp.
In heel België zorgt de oorlog voor veel ellende. Collaborateurs en leden van het verzet blijven soms ook na de oorlog nog lang vijanden.
Antwerpen, FelixArchief, Frans Claes.
Na de bevrijding in september 1944 bestookten de Duitsers Antwerpen en omgeving nog tot maart 1945 met langeafstandsraketten, de zogenoemde V-bommen (Vergeltungswaffen). Ongeveer 6000 Belgen lieten door deze vliegende bommen het leven. Hier de Tuinbouwstraat in Antwerpen na de inslag van 26 oktober 1944.
De Tweede Wereldoorlog
Op 10 mei 1940 valt het Duitse leger België aan. De Duitse leider, Hitler, wil veel landen veroveren. Na 18 dagen vechten, verliest het Belgische leger. De Duitsers bezetten België: zij zijn nu de baas in België.
Strenge regels
De Duitsers maken nieuwe regels. Die zijn heel streng. Je mag niet gaan waar je wil. Je mag niet kopen wat je wil. Je mag je mening niet zeggen. Vanaf oktober 1942 moeten veel mensen verplicht in Duitsland gaan werken.
Joodse mensen moeten zich aan nog strengere regels houden. Vanaf 1942 worden Joodse mensen opgepakt. De Duitsers sturen hen naar het vernietigings-kamp Auschwitz-Birkenau, in Polen. Daar worden ze bijna allemaal vermoord.
Samenwerken of verzetten
Sommige inwoners helpen de Duitsers om het land te besturen. Ze moeten wel de regels van de Duitsers volgen.
De meeste mensen proberen gewoon te overleven. Sommige mensen willen de Duitsers graag helpen. Andere mensen vechten in het geheim tegen de Duitsers.
Het einde van de oorlog
In september 1944 bevrijden de geallieerdenDe landen die tegen de Duitsers vechten: de Verenigde Staten van Amerika, Groot-Brittannië, … België. Zij verslaan de Duitsers. Toch is de oorlog nog niet voorbij. In december 1944 valt het Duitse leger de Ardennen aan. Tussen september 1944 en maart 1945 gooit het Duits leger bommen op Antwerpen en Luik. Pas op 8 mei 1945 geeft Duitsland toe dat het de oorlog heeft verloren.
Focuspunten
Brussel, Cegesoma/Rijksarchief, 20929.
Optocht van de Vlaamse Wacht in Antwerpen. De Vlaamse Wacht voerde onder meer bewakingsopdrachten uit voor het bezettingsleger.
Samenwerken met de Duitsers
Sommige Vlamingen willen meer macht voor Vlaanderen. Zij sluiten zich aan bij het Vlaams-Nationaal Verbond (VNV). Dat is een politieke partij. Het VNV vraagt Hitler om hun meer macht te geven. In ruil helpen zij Hitler. Ze gaan mee-vechten in het Duitse leger. Of ze helpen de Duitsers in België. Ook andere groepen helpen de Duitsers. Mensen die samenwerken met de Duitsers, noemen we collaborateurs.
Verschillende redenen
Collaborateurs hebben verschillende redenen om samen te werken met de Duitsers. Ze vinden dat ze op de Duitsers lijken. Of ze vinden Hitler een goede leider. Ze gaan akkoord met zijn ideeën. Sommigen zijn tegen de Joden, net zoals Hitler. Sommigen willen veel geld verdienen door samen te werken met de Duitsers.
Straf
Na de oorlog zijn veel mensen woedend op de collaborateurs. Hun huizen worden vernield of vuil gemaakt. Sommige collaborateurs krijgen klappen. Tienduizenden collaborateurs worden door de rechter gestraft, omdat ze hebben samengewerkt met de Duitsers. Zij moeten naar de gevangenis. Enkelen worden doodgeschoten.
Brussel, Cegesoma/Rijksarchief.
Lily Van Oost (1923-2020) was lid van het Geheim Leger. Haar eerste opdrachten voor het verzet verrichtte ze als koerier, later organiseerde ze schuiloorden, wapentransporten en geldoverdrachten. In juli 1944 werd ze gearresteerd en naar Ravensbrück gedeporteerd. Ze overleefde de oorlog en kon in juni 1945 terugkeren naar huis.
Verzet tegen de Duitsers
Vanaf de herfst van 1940 zijn steeds meer mensen tegen de Duitsers. Ze willen niet dat de Duitsers hier baas zijn. Zo ontstaat ‘het verzet’. Dat is de naam voor alle mensen die in België tegen de Duitsers vechten.
Het verzet doet verschillende dingen:
- Spionnen verzamelen in het geheim informatie over het Duitse leger. Die informatie geven ze aan de geallieerden.
- Journalisten schrijven in kranten slechte dingen over de Duitsers. Dat is verboden.
- Groepen van het verzet maken gebouwen, treinsporen of telefoonlijnen kapot. Zo hinderen ze het Duitse leger.
- Groepen van het verzet schieten soms Duitsers of collaborateurs dood.
Verzet in groep of alleen
Het verzet bestaat uit verschillende groepen. De groepen werken soms samen. Ook mannen en vrouwen alleen verzetten zich tegen de Duitsers. Ze geven Joden een geheime plek om te wonen. Ze helpen mensen die vluchten voor de Duitsers. Of ze doen hun werk in Duitse fabrieken met opzet slecht.
Strenge straffen
De Duitsers geven strenge straffen aan mensen van het verzet. Ze arresteren, folteren en doden hen. Er zijn ook Belgen die hen daarbij helpen. Bijvoorbeeld door mensen van het verzet te verraden. Veel leden van het verzet worden opgesloten in het Fort van Breendonk, of in een concentratie-kamp. Velen sterven daar.
Het verzet wordt groter
De Duitse soldaten en hun Belgische helpers worden steeds strenger. Er is veel geweld tegen Joden en andere groepen mensen. Daardoor worden meer mensen boos op de Duitsers. Zij willen niet meer luisteren naar de Duitsers. Ze verbergen zich of helpen andere mensen die zich verbergen. Zo groeit het verzet. In de zomer van 1944 zijn er 150.000 mensen bij het verzet.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Kinderen van de collaboratie
Bron: VRT archief – 7 nov 2017
Terzake
Bron: VRT archief – 7 sep 1998
Winteruur
Bron: VRT archief, Panenka – 23 nov 2020
Boulevard – Wereldoorlog II
Bron: VRT archief, Belgisch Leger – 17 dec 1993
Kinderen van het verzet
Bron: VRT archief en anderen – 22 okt 2019
Non-fictie
Kinderen van de repressie. Hoe Vlaanderen worstelt met de bestraffing van de collaboratie
Polis, 2017
Was opa een nazi? Speuren naar het oorlogsverleden
Lannoo, 2017.
De laatste getuige: hoe ik Breendonk en Buchenwald overleefde
Horizon, 2019.
Oorlog. Bezetting. Bevrijding, België 1940-1945
Lannoo, 2019.
Greep naar de macht, Vlaams-nationalisme en Nieuwe Orde. Het VNV 1933-1945
Lannoo, 1994.
Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952
Kritak, 1991
Burgers boven elke verdenking? Vervolging van de ecomische collaboratie in België na de Tweede Wereldoorlog
VUBPress, 1996
Was opa een held? Speuren naar mannen en vrouwen in het verzet tijdens WOII
Lannoo, 2020.
Van Genk tot Mauthausen: opmerkelijk verzet en collaboratie in Vlaanderen
EPO, 2009.
Voor Vlaanderen, Volk en Führer, de motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs, 1940-1945
Manteau, 2012/2022.
Drang naar het Oosten: Vlaamse soldaten en kolonisten aan het oostfront
Polis, 2019.
Bastogne: de grootste slag om de Ardennen
Manteau, 2014.
Een klein dorp, een zware tol: het drama van collaboratie en verzet in Meensel-Kiezegem
Manteau, 2004.
De papegaai is niet dood: geheim agenten Albert Deweer, Albert Mélot en Albert Wouters – Gent 1944
Sterck & De Vreese, 2019.
Leopold III. De Koning, het Land, de Oorlog
Lannoo, 1994
Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboratie in België
Lannoo, 2005
De Führerstaat. Overheid en collaboratie in België 1940-1944
Lannoo, 2006
Fictie
Allemaal willen we de hemel
Querido, 2014. (14+)
Het Verdriet van België
De Bezige Bij, 1983.
Valavond
Querido, 2014. (15+)
De Opgang
De Bezige Bij, 2020.
De draaischijf
Prometheus, 2022
De onbevlekte
De Bezige Bij, 2020.
Wil
De Bezige Bij, 2016.
Het complot van Laken
Horizon, 2019.
De hond van Roosevelt
Averbode, 2007. (14+)
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België
De Bezige Bij, 2015.
Zij zijn God niet
Abimo, 2015. (12+)
De Kavijaks
(2006)