Frans Van Cauwelaert, Louis Franck en Camille Huysmans: de drie kraaiende hanen op een schilderij uit 1910 | Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, SC 28 C 1.
Drie kraaiende hanen
De Vlaamse beweging en de taalstrijd
Op 18 december 1910 veroorzaakte een bijeenkomst in Antwerpen ophef. Voor een uitgelaten publiek beloofden drie parlementsleden plechtig als ‘drie hanen’ het land wakker te kraaien. Hun doel: iedereen ervan overtuigen dat Vlaanderen recht had op een Nederlandstalige universiteit.
Die drie ‘kraaiende hanen’ waren de katholiek Frans Van Cauwelaert, de liberaal Louis Franck en de socialist Camille Huysmans. Ze kwamen hun belofte na. In de maanden na hun stormachtige optreden in Antwerpen hielden ze meer dan driehonderd bijeenkomsten, van Limburg tot aan de kust, om mensen warm te maken voor hun idee. Bovendien verzamelden ze meer dan 100.000 handtekeningen voor een petitie, waarmee ze de vernederlandsing van de Gentse rijksuniversiteit eisten.
Nederlandstalig hoger onderwijs kwam er niet voor de Eerste Wereldoorlog, maar de impact van de kraaiende hanen was groot. Nooit eerder bereikte de Vlaamse beweging zo’n ruim publiek. En de roep om een Nederlandstalige universiteit zou niet meer verstommen.
Gent, Liberas, 22-9-03-4-01-01.
De eerste drie taalwetten voerden een bescheiden vernederlandsing in van de rechtspleging in strafzaken (1873), het centraal bestuur (1878) en het openbaar middelbaar onderwijs (1883). Op deze affiche van 1883 eist het liberale Willemsfonds de toepassing van deze wetten.
De Vlaamse beweging en de taalstrijd
Na de revolutie van 1830 domineerde de Franse taal het bestuur, gerecht en onderwijs in België. Daartegen verzette de Vlaamse beweging zich al snel. Ze kwam op voor de rechten van de Belgen die geen Frans kenden.
Met een grote petitie in 1840 startten zogenoemde ‘flaminganten’ de strijd voor de erkenning van het Nederlands. Maar pas in 1873 kende een eerste taalwet rechten toe aan Fransonkundigen bij de rechtspleging in strafzaken. Andere taalwetten volgden zonder de positie van het Frans aan te tasten. De tegenstelling tussen katholieken en liberalen in de Belgische politiek verdeelde de Vlaamse beweging, maar zo konden zowel katholieken als liberalen de Vlaamse eisen met hun maatschappijvisie verbinden.
Dankzij het meervoudig algemeen mannenstemrecht konden veel eentalige Vlamingen na 1893 voor het eerst deelnemen aan verkiezingen. De Vlaamse beweging verruimde haar doelstellingen en streefde nu ook naar de sociale en culturele verheffing van de Vlamingen als volk. Dat vergrootte haar aantrekkingskracht.
In 1898 bepaalde de Gelijkheidswet dat alle toekomstige wetten ook in het Nederlands moesten verschijnen. Het symbolische belang ervan was groot. Franstaligen in Vlaanderen voelden zich bedreigd. Bovendien werd in Wallonië gevreesd dat er daar rechten voor Nederlandstaligen zouden komen.
Uit het Franstalige verzet tegen de taalwetgeving ontstond een Waalse beweging. Die sprak er zelfs over om het bestuur van het land op te delen tussen Nederlands- en Franstaligen. Ook bij Vlaamsgezinden groeide de ontgoocheling. Zij vonden de bestaande taalwetten ontoereikend. Enkelen keerden zich zelfs helemaal van België af.
Focuspunten
Universiteit Gent, Universiteitsbibliotheek.
Moritz von Bissing (centraal), de Duitse bestuurder van België, samen met professoren van de Vlaamsche Hoogeschool in Gent op 21 oktober 1916.
De Gentse universiteit wordt Nederlandstalig
De campagne van de kraaiende hanen voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit wierp niet onmiddellijk vruchten af. Maar in de zomer van 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. De Duitse bezetter voerde een zogenoemde Flamenpolitik. Door radicale elementen in de Vlaamse beweging, de zogenoemde ‘activisten’, te steunen, hoopte Duitsland in Vlaanderen een anti-Belgische en pro-Duitse houding te kweken.
In 1916 besloot het Duitse bezettingsbestuur in Gent een ‘Vlaamsche hoogeschool’ op te richten. Hoewel hiermee een Vlaamse eis werd ingewilligd, waren vele Vlaamsgezinden verontwaardigd over de maatregel. Ook de kraaiende hanen Van Cauwelaert, Franck en Huysmans vonden dat de collaboratie met de bezetter hun project schaadde. Alleen een kleine, radicale groep professoren en studenten steunde de Vlaamse instelling.
Na de Duitse nederlaag van 1918 maakte de Belgische regering de beslissingen van het bezettingsbestuur ongedaan. De Gentse rijksuniversiteit opende opnieuw in het Frans. Daarop hervatte de Vlaamse beweging de strijd voor een Nederlandstalige universiteit. Na vele protestacties, parlementaire debatten en een tweetalige instelling die als compromis niemand kon bekoren, stemde het Belgische parlement in 1930 eindelijk een wet die de universiteit vernederlandste.
DBNL.
August Vermeylen aan het begin van zijn rectoraat in 1930.
August Vermeylen: Vlaming en wereldburger
Toen de Gentse universiteit in 1930 vernederlandste, moest ze op zoek naar een nieuwe rector. August Vermeylen was de geknipte persoon. Hij had in Brussel gestudeerd, maar doceerde al sinds 1923 kunst- en literatuurgeschiedenis in Gent. Ook buiten het academische milieu genoot hij aanzien, als auteur en als oprichter van het baanbrekende tijdschrift Van Nu en Straks.
Vermeylen had een uitgesproken visie op de richting die de Vlaamse beweging uit moest. Onverdraagzaamheid en anti-Belgische sentimenten waren voor hem uit den boze. Ook de romantische ideeën en verhalen van auteurs als Hendrik Conscience waren stilaan voorbijgestreefd, vond hij.
Het afdwingen van taalrechten was niet voldoende voor Vermeylen. Leven en leren in de eigen taal was maar een eerste stap naar economische, sociale en culturele vooruitgang. Alleen zo zou de Vlaming ten volle kunnen deelnemen aan de Europese beschaving. ‘Om iets te zijn, moeten wij Vlamingen zijn,’ had hij daarover al in 1900 in Van Nu en Straks geschreven. ‘Wij willen Vlamingen zijn, om Europeeërs te worden.’ Degelijk onderwijs in het Nederlands, van de lagere school tot de universiteit, was essentieel om van de Vlamingen zulke volwaardige Europeanen te maken.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
In Memoriam Camille Huysmans
Bron: VRT archief – 25 feb 1968
Ten huize van … Frans van Cauwelaert
Bron: VRT archief – 13 mei 1960
Ten huize van … Frans van Cauwelaert
Bron: VRT archief – 13 mei 1960
Brave Little Belgium – België onder de pinhelmen
Bron: VRT archief, Canvas en Minds meet – 19 aug 2014
Vlaamse universiteit Gent plechtig geopend (restauratie: Koninklijk Belgisch Filmarchief)
Bron: VRT archief – 1933 Archief de Landtsheer
Non-fictie
Uit de ivoren toren: 200 jaar universiteit Gent
Tijdsbeeld, 2017.
De schaduw van het interbellum België, 1918-1939
Lannoo, 2017.
Het enfant terrible: Camille Huysmans 1871-1968
Kritak, 1999.
“Maar wat een wespennest!” Het rectoraat van August Vermeylen en de vernederlandsing van de Gentse universiteit
Academia Press, 2010.
Onvoltooid Vlaanderen: van taalstrijd tot natievorming
Vrijdag, 2017.
Jan Frans Willems. Vader van de Vlaamse beweging
De Bezige Bij, 2012.
Het Rode Vaderland: de vergeten geschiedenis van de communautaire spanningen in het Belgische socialisme voor WO I
Lannoo, 2005.
Albrecht Rodenbach: biografie
Lannoo, 2002.
Hugo Verriest: biografie
Lannoo, 2014.
August Vermeylen 1872-1945: leven en werk
Vrijzinnig studie-, archief- en documentatiecentrum Karel Cuypers, 1990.
Waarom Vlaanderen Nederlands spreekt
Davidsfonds, 2001.
Van de Belgische naar de Vlaamse natie: een geschiedenis van de Vlaamse beweging
Acco, 2009.
Onverfranst, onverduitst? Flamenpolitik, activisme, Frontbeweging
Pelckmans, 2014.
Frans van Cauwelaert: politieke biografie
Doorbraak, 2017.
Strijden om taal: de Belgische taalkwestie in historisch perspectief
Pelckmans, 2010.
In Vlaamse Velden
(VRT, 2014).