Paul Deman (1889-1961) uit het West-Vlaamse Rekkem, de eerste winnaar van de Ronde van Vlaanderen in 1913. Beeld van omstreeks 1922 | Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, AC05570.

Kunsten & wetenschappen
Lees dit artikel in:
Wanneer je de voorleesfunctie activeert, krijg je per paragraaf een balkje te zien waarmee je dat stukje tekst kan laten voorlezen.
1913
Lees voor

De Ronde van Vlaanderen

Het land van de koers

‘Vlaanderens mooiste’: met die uitdrukking verwijzen Vlamingen niet naar een persoon, een landschap of een schilderij, maar naar een wielerwedstrijd. Dat zegt iets over de populariteit van het wielrennen in het algemeen – en de Ronde van Vlaanderen in het bijzonder.

Lees voor

Het eerste startschot voor de Ronde van Vlaanderen weerklonk op 25 mei 1913 in Gent. Al snel groeide de wielerwedstrijd door Oost- en West-Vlaanderen uit tot het jaarlijkse hoogtepunt van de wielerkalender. Dat had te maken met het vaak spannende verloop, verzekerd door de pittige kasseistroken en, na de Tweede Wereldoorlog, steeds meer door nijdige hellingen zoals de Koppenberg, de Muur van Geraardsbergen en de Oude Kwaremont. De populariteit werd daarnaast aangewakkerd door slimme publiciteit. Sportwereld, de krant die het initiatief nam, zette de Ronde in de markt als een Vlaams symbool van sportief kunnen en heroïek.

Kermiskoers.

Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, NEGT0236009, Maurice Terryn.

Avondcriterium voor beroepsrenners in Poperinge, 1970. De renner op de foto is Walter Godefroot, die in 1968 en 1978 de Ronde van Vlaanderen won. Dat wielrennen zo sterk aanwezig was in het dagelijkse leven, was mee te danken aan de vele lokale wedstrijden. Tot het einde van de 20e eeuw telde bijna elk dorp of stad een kermiskoers.

Lees voor

Het land van de koers

Voetbal, tennis, atletiek… Er wordt in Vlaanderen veel gesport, recreatief en professioneel. Maar het wielrennen is de enige sport die bekendstaat als ‘typisch Vlaams’, zowel in Vlaanderen als daarbuiten.

De oorzaken van die status liggen in het verleden. Op het einde van de 19e eeuw stortten vooral rijkere burgers zich op het wielrennen. Fietsen waren immers duur. Maar na 1900 daalden de prijzen en brak de sport door bij de brede bevolking. Overal vonden wedstrijden plaats, georganiseerd door lokale verenigingen en gesponsord door de middenstand. Die konden op veel toeschouwers rekenen, want kijken was gratis.

Rond de Eerste Wereldoorlog boekten Belgische renners ook internationaal successen. In Frankrijk wonnen ze prestigieuze wedstrijden zoals de Tour de France. Er ontstond een echte sportindustrie. De wielerploegen van grote Franse fietsfabrikanten namen Belgische profrenners in dienst, terwijl de groeiende sportpers zorgde voor een voortdurende stroom aan wielernieuws.

De sport raakte diep verankerd in het leven. Velen waagden hun kans als renner. Het in 1912 opgerichte Sportwereld benadrukte dat voortdurend. Hoofdredacteur Karel Van Wijnendaele was Vlaamsgezind en wilde de identiteit van Vlamingen versterken. Hij schreef over wielrennen als een echte volkssport, waarin Vlamingen het beste van zichzelf toonden. Zijn woorden hadden invloed, velen gingen wielrennen als een ‘Vlaamse sport’ zien. Dat Vlaamse renners in de 20e en 21e eeuw internationaal succesvol waren, versterkte dat idee nog.

Focuspunten

Briek Schotte.

Wikimedia Commons.

Het standbeeld van Briek Schotte in het West-Vlaamse Kanegem door Jef Claerhout (1996).

Lees voor

Briek Schotte, van boerenzoon tot wielerheld

Albéric ‘Briek’ Schotte, een boerenzoon uit het West-Vlaamse Kanegem, was een van de meest succesvolle renners van de jaren 1940. Naast twee wereldkampioentitels en tal van andere wedstrijden won hij tweemaal de Ronde van Vlaanderen. Wielrennen was voor hem een passie, maar ook een manier om hogerop te geraken. Koersen winnen bracht namelijk meer op dan werken op het veld of in de fabriek. Dat stimuleerde ook veel andere jongeren van lagere komaf om hun kans als profrenner te wagen.

Schotte beantwoordde aan het ideaalbeeld van de ‘gewone Vlaming’: eenvoudig, eerlijk en dapper. Zijn rijstijl leek die deugden te verbeelden. Hij zat altijd zwoegend op de fiets, viel vaak aan en presteerde goed bij regen en ontij, zeker op de moeilijk berijdbare kasseiwegen van Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Dat leverde hem de eretitel van ‘flandrien’ op. Sportwereld lanceerde die term in 1913 om aanvalslustige renners uit West- en Oost-Vlaanderen aan te duiden. De blijvende populariteit van het begrip ‘flandrien’ laat zien dat het wielrennen in Vlaanderen niet losstaat van nationale identiteitsvorming. De pers bezingt in haar verslaggeving de successen van Vlaamse coureurs als heldendaden die iets onthullen over de ‘Vlaamse volksaard’. Tijdens wedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen of de kasseiklassieker Parijs-Roubaix delen Vlaams-nationalistische actievoerders Vlaamse leeuwenvlaggen uit aan het publiek.

Beerschot.

Belga Image, 932942.

Het voetbalteam van Beerschot in de jaren 1970. Het voetbal groeide na de Eerste Wereldoorlog uit tot een massaal beoefende en bekeken sport.

Lees voor

Van de elite naar de massa: sport in Vlaanderen

De sporten zoals we die vandaag kennen, ontstonden vooral in de 19e eeuw. Eerst was het de burgerij in de steden die aan het sporten sloeg, onder invloed van buurlanden zoals Groot-Brittannië en Frankrijk. Zij hadden de tijd en het geld om zich aan zeilen, schermen of voetbal te wijden. Vanaf de jaren 1890 stichtten ze sportclubs en nationale federaties om hun favoriete sporten beter te organiseren.

Na 1900 bereikte sport de grote massa. Boksen en worstelen kenden een ruim succes. Naast het wielrennen groeide vooral het voetbal snel in populariteit na de Eerste Wereldoorlog. In veel dorpen en steden ontstonden clubs, terwijl topteams zoals Antwerp FC, Beerschot AC, Club Brugge, SK Lierse en Union Sint-Gillis veel toeschouwers trokken.

In 1971 werd sport een van de eerste bevoegdheden van de Vlaamse Gemeenschap. Het Vlaamse sportbeleid zette sterk in op ‘Sport voor Allen’: zoveel mogelijk mensen aan het sporten krijgen. Dankzij de toegenomen welvaart hadden Vlamingen meer tijd en middelen om te sporten voor hun gezondheid, voor sociaal contact en voor hun plezier. Het aantal sportbeoefenaars steeg sterk. In de 21e eeuw werden vooral activiteiten zoals fitness en hardlopen populair. Die sluiten goed aan bij de meer individuele, flexibele manier waarop mensen nu willen sporten.

Cyrille van Hauwaert.
Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, A00521.

Cyriel van Hauwaert (1883-1974), bijgenaamd ‘de leeuw van Vlaanderen’, won in 1907 als eerste Belg Bordeaux-Parijs en een jaar later ook Parijs-Roubaix en Milaan-San Remo.

Alphonse Steurs.
Hofstade, Sportimonium, SMVVL00282.

De bekende worstelaar Alphonse Steurs (1875-1955) uit Morkhoven op een affiche uit de jaren 1920.

Veldrijden.
Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, NEGT0363022.

Veldrijden of cyclocross werd vooral na de Tweede Wereldoorlog een veelbekeken wielerdiscipline in Vlaanderen. Erik De Vlaeminck (1945-2015) uit Eeklo werd zevenmaal wereldkampioen. Hier zien we hem in actie in Koksijde in 1971.

Ivo Van Damme.
Belga Image, 7661.

Ivo Van Damme (1954-1976) won tweemaal zilver op de Olympische Spelen van Montreal in 1976. De Belgische records die hij vestigde op de 800 en 1500 meter staan nog altijd overeind. Naar hem is het atletiek toptornooi Memorial Van Damme genoemd.

Een volleybalwedstrijd in de sporthal van Mortsel. In de jaren 1970 stimuleerde de Vlaamse overheid de bouw van lokale sportinfrastructuur. Op veel plaatsen rezen nieuwe sportcomplexen uit de grond.
Hofstade, Sportimonium, SMVVE01972.

Een volleybalwedstrijd in de sporthal van Mortsel. In de jaren 1970 stimuleerde de Vlaamse overheid de bouw van lokale sportinfrastructuur. Op veel plaatsen rezen nieuwe sportcomplexen uit de grond.

Marieke Vervoort.
Belga Image, 1847166.

Marieke ‘Wielemie’ Vervoort (1979-2019) uit Diest was een van de bekendste Vlaamse sporters met een beperking. Ze behaalde medailles in het rolstoelracen op de Paralympische Spelen van Londen en Rio de Janeiro.

Ontdek nog meer over dit onderwerp

Briek Schotte
Ronde Van Vlaanderen 1942

Bron: VRT archief – 1942 Archief De Landtsheer

Cyriel Van Hauwaert
Iedereen Beroemd

Bron: VRT archief – 10 maa 2021

Victoire
4×7 – Victoire, de koers van mijn leven

Bron: VRT archief, De chinezen – 16 mei 2017

Non-fictie


Ameye Thomas, De Zaeytijd Dries & Vanclooster Benedict
Het mooiste van Koers. Museum van de wielersport

Borgerhoff & Lamberigts, 2018.  

Backelandt Frederik, Cornillie Patrick & Vanwalleghem Rik
Koarle: de man die zijn volk leerde koersen

Lannoo, 2006. 

Beloy Paul & Van Laeken Frank
Vuile zwarte: racisme in het Belgische voetbal

Houtekiet, 2016. 

Brosens Bregt, De Vroede Erik & De Bock Willem
Ons Sportimonium: de mooiste verhalen uit de Belgische sportgeschiedenis

Lannoo, 2018. 

Cornillie Patrick, De Zaeytijd Dries & Ameye Thomas
100 x Koolskamp Koers

Bibliodroom, 2015. 

Cornillie Patrick
Koersen in de Groote Oorlog

Lannoo, 2018. 

Deswert Kurt
Schwalbe: het verzwegen verhaal van het Belgisch voetbal tijdens Wereldoorlog II

Borgerhoff & Lamberigts, 2023. 

Geldhof Patrieck & Vanysacker Dries
En de broodrenner, hij fietste verder: het wielrennen in België tijdens WO II

Acco, 2005. 

Knuts Stijn & Delheye Pascal
Journalistieke mythografie ontkracht: niet Van Wijnendaele maar Van den Haute is de vader van de Ronde van Vlaanderen

Etappe. Magazine over historische fietshelden, 2, 2013, p. 16-21. 

Pickering Edward
De Ronde van Vlaanderen. De mooiste wielerwedstrijd ter wereld

Horizon, 2019. 

Schoonjans Luc & Vandenbon Geert
100 jaar de Ronde van Vlaanderen, 1913 – 2013

Borgerhoff & Lamberigts, 2013. 

Vanfleteren Stephan
Flandrien

Merz, 2005. (fotoboek) 

Vansevenant Johny
Eddy Merckx. De biografie

Kannibaal, 2015. 

Vanwalleghem Rik
De Ronde van Vlaanderen: de ziel, de helden, het epos

Lannoo, 2003. 

Willems Raf
O Belgisch voetbal. Hoogtepunten en sterke verhalen van 1920 tot 2020

Lannoo, 2020. 

Wuyts Michel & De Craemer Ann
Groot Vlaams Wielerwoordenboek

Polis, 2018. 

Fictie


Beerten Els
Eén mens is genoeg

Querido, 2014. (Jeugd) 

Chevrolet Herman
Briek! De laatste Flandrien

De Arbeiderspers, 2019. 

De Craemer Ann
De seingever. Een vertelling

De Bezige Bij, 2012. 

Delheye Pascal & Verhegghe Willie
Ook wij waren winnaars. Sportgedichten uit Nederland en Vlaanderen

De Geus, 2006. 

Strips


Lax
De teenloze adelaar

Dupuis, 2005.

Lax
Vinkenbrood

Daedalus, 2010.

Nys Jef
Jommeke. De rondekoning (nr. 289)

Ballon, 2018.

6-delige documentaire
De Flandriens

(Canvas, 2010)  

Documentaire
De Flandriens van het veld

(Canvas, 2011)   

TV-miniserie
De Ronde

(2011)