Paul Deman (1889-1961) uit het West-Vlaamse Rekkem, de eerste winnaar van de Ronde van Vlaanderen in 1913. Beeld van omstreeks 1922 | Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, AC05570.
De Ronde van Vlaanderen
Het land van de koers
‘Vlaanderens mooiste’: met die uitdrukking verwijzen Vlamingen niet naar een persoon, een landschap of een schilderij, maar naar een wielerwedstrijd. Dat zegt iets over de populariteit van het wielrennen in het algemeen – en de Ronde van Vlaanderen in het bijzonder.
Het eerste startschot voor de Ronde van Vlaanderen weerklonk op 25 mei 1913 in Gent. Al snel groeide de wielerwedstrijd door Oost- en West-Vlaanderen uit tot het jaarlijkse hoogtepunt van de wielerkalender. Dat had te maken met het vaak spannende verloop, verzekerd door de pittige kasseistroken en, na de Tweede Wereldoorlog, steeds meer door nijdige hellingen zoals de Koppenberg, de Muur van Geraardsbergen en de Oude Kwaremont. De populariteit werd daarnaast aangewakkerd door slimme publiciteit. Sportwereld, de krant die het initiatief nam, zette de Ronde in de markt als een Vlaams symbool van sportief kunnen en heroïek.
Roeselare, KOERS – Museum van de wielersport, NEGT0236009, Maurice Terryn.
Avondcriterium voor beroepsrenners in Poperinge, 1970. De renner op de foto is Walter Godefroot, die in 1968 en 1978 de Ronde van Vlaanderen won. Dat wielrennen zo sterk aanwezig was in het dagelijkse leven, was mee te danken aan de vele lokale wedstrijden. Tot het einde van de 20e eeuw telde bijna elk dorp of stad een kermiskoers.
Het land van de koers
Voetbal, tennis, atletiek… Er wordt in Vlaanderen veel gesport, recreatief en professioneel. Maar het wielrennen is de enige sport die bekendstaat als ‘typisch Vlaams’, zowel in Vlaanderen als daarbuiten.
De oorzaken van die status liggen in het verleden. Op het einde van de 19e eeuw stortten vooral rijkere burgers zich op het wielrennen. Fietsen waren immers duur. Maar na 1900 daalden de prijzen en brak de sport door bij de brede bevolking. Overal vonden wedstrijden plaats, georganiseerd door lokale verenigingen en gesponsord door de middenstand. Die konden op veel toeschouwers rekenen, want kijken was gratis.
Rond de Eerste Wereldoorlog boekten Belgische renners ook internationaal successen. In Frankrijk wonnen ze prestigieuze wedstrijden zoals de Tour de France. Er ontstond een echte sportindustrie. De wielerploegen van grote Franse fietsfabrikanten namen Belgische profrenners in dienst, terwijl de groeiende sportpers zorgde voor een voortdurende stroom aan wielernieuws.
De sport raakte diep verankerd in het leven. Velen waagden hun kans als renner. Het in 1912 opgerichte Sportwereld benadrukte dat voortdurend. Hoofdredacteur Karel Van Wijnendaele was Vlaamsgezind en wilde de identiteit van Vlamingen versterken. Hij schreef over wielrennen als een echte volkssport, waarin Vlamingen het beste van zichzelf toonden. Zijn woorden hadden invloed, velen gingen wielrennen als een ‘Vlaamse sport’ zien. Dat Vlaamse renners in de 20e en 21e eeuw internationaal succesvol waren, versterkte dat idee nog.
Focuspunten
Wikimedia Commons.
Het standbeeld van Briek Schotte in het West-Vlaamse Kanegem door Jef Claerhout (1996).
Briek Schotte, van boerenzoon tot wielerheld
Albéric ‘Briek’ Schotte, een boerenzoon uit het West-Vlaamse Kanegem, was een van de meest succesvolle renners van de jaren 1940. Naast twee wereldkampioentitels en tal van andere wedstrijden won hij tweemaal de Ronde van Vlaanderen. Wielrennen was voor hem een passie, maar ook een manier om hogerop te geraken. Koersen winnen bracht namelijk meer op dan werken op het veld of in de fabriek. Dat stimuleerde ook veel andere jongeren van lagere komaf om hun kans als profrenner te wagen.
Schotte beantwoordde aan het ideaalbeeld van de ‘gewone Vlaming’: eenvoudig, eerlijk en dapper. Zijn rijstijl leek die deugden te verbeelden. Hij zat altijd zwoegend op de fiets, viel vaak aan en presteerde goed bij regen en ontij, zeker op de moeilijk berijdbare kasseiwegen van Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Dat leverde hem de eretitel van ‘flandrien’ op. Sportwereld lanceerde die term in 1913 om aanvalslustige renners uit West- en Oost-Vlaanderen aan te duiden. De blijvende populariteit van het begrip ‘flandrien’ laat zien dat het wielrennen in Vlaanderen niet losstaat van nationale identiteitsvorming. De pers bezingt in haar verslaggeving de successen van Vlaamse coureurs als heldendaden die iets onthullen over de ‘Vlaamse volksaard’. Tijdens wedstrijden zoals de Ronde van Vlaanderen of de kasseiklassieker Parijs-Roubaix delen Vlaams-nationalistische actievoerders Vlaamse leeuwenvlaggen uit aan het publiek.
Belga Image, 932942.
Het voetbalteam van Beerschot in de jaren 1970. Het voetbal groeide na de Eerste Wereldoorlog uit tot een massaal beoefende en bekeken sport.
Van de elite naar de massa: sport in Vlaanderen
De sporten zoals we die vandaag kennen, ontstonden vooral in de 19e eeuw. Eerst was het de burgerij in de steden die aan het sporten sloeg, onder invloed van buurlanden zoals Groot-Brittannië en Frankrijk. Zij hadden de tijd en het geld om zich aan zeilen, schermen of voetbal te wijden. Vanaf de jaren 1890 stichtten ze sportclubs en nationale federaties om hun favoriete sporten beter te organiseren.
Na 1900 bereikte sport de grote massa. Boksen en worstelen kenden een ruim succes. Naast het wielrennen groeide vooral het voetbal snel in populariteit na de Eerste Wereldoorlog. In veel dorpen en steden ontstonden clubs, terwijl topteams zoals Antwerp FC, Beerschot AC, Club Brugge, SK Lierse en Union Sint-Gillis veel toeschouwers trokken.
In 1971 werd sport een van de eerste bevoegdheden van de Vlaamse Gemeenschap. Het Vlaamse sportbeleid zette sterk in op ‘Sport voor Allen’: zoveel mogelijk mensen aan het sporten krijgen. Dankzij de toegenomen welvaart hadden Vlamingen meer tijd en middelen om te sporten voor hun gezondheid, voor sociaal contact en voor hun plezier. Het aantal sportbeoefenaars steeg sterk. In de 21e eeuw werden vooral activiteiten zoals fitness en hardlopen populair. Die sluiten goed aan bij de meer individuele, flexibele manier waarop mensen nu willen sporten.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Ronde Van Vlaanderen 1942
Bron: VRT archief – 1942 Archief De Landtsheer
Iedereen Beroemd
Bron: VRT archief – 10 maa 2021
4×7 – Victoire, de koers van mijn leven
Bron: VRT archief, De chinezen – 16 mei 2017
Non-fictie
Het mooiste van Koers. Museum van de wielersport
Borgerhoff & Lamberigts, 2018.
Koarle: de man die zijn volk leerde koersen
Lannoo, 2006.
Vuile zwarte: racisme in het Belgische voetbal
Houtekiet, 2016.
Ons Sportimonium: de mooiste verhalen uit de Belgische sportgeschiedenis
Lannoo, 2018.
100 x Koolskamp Koers
Bibliodroom, 2015.
Koersen in de Groote Oorlog
Lannoo, 2018.
Schwalbe: het verzwegen verhaal van het Belgisch voetbal tijdens Wereldoorlog II
Borgerhoff & Lamberigts, 2023.
En de broodrenner, hij fietste verder: het wielrennen in België tijdens WO II
Acco, 2005.
Journalistieke mythografie ontkracht: niet Van Wijnendaele maar Van den Haute is de vader van de Ronde van Vlaanderen
Etappe. Magazine over historische fietshelden, 2, 2013, p. 16-21.
De Ronde van Vlaanderen. De mooiste wielerwedstrijd ter wereld
Horizon, 2019.
100 jaar de Ronde van Vlaanderen, 1913 – 2013
Borgerhoff & Lamberigts, 2013.
Flandrien
Merz, 2005. (fotoboek)
Eddy Merckx. De biografie
Kannibaal, 2015.
De Ronde van Vlaanderen: de ziel, de helden, het epos
Lannoo, 2003.
O Belgisch voetbal. Hoogtepunten en sterke verhalen van 1920 tot 2020
Lannoo, 2020.
Groot Vlaams Wielerwoordenboek
Polis, 2018.
Fictie
Eén mens is genoeg
Querido, 2014. (Jeugd)
Briek! De laatste Flandrien
De Arbeiderspers, 2019.
De seingever. Een vertelling
De Bezige Bij, 2012.
Ook wij waren winnaars. Sportgedichten uit Nederland en Vlaanderen
De Geus, 2006.
De teenloze adelaar
Dupuis, 2005. (strip)
Vinkenbrood
Daedalus, 2010. (strip)
De Flandriens
(Canvas, 2010)
De Flandriens van het veld
(Canvas, 2011)
De Ronde
(2011)