Marie Belpaire
Meisjes naar school
In de 19e eeuw waren de onderwijskansen voor vrouwen uit alle lagen van de bevolking uiterst beperkt. De katholieke schrijfster Marie Belpaire maakte er haar levenswerk van om daar wat aan te doen. Ze organiseerde onderwijs voor meisjes en zette zich sterk in voor de toegang van vrouwen tot hogescholen en universiteiten.
Vanaf 1874 organiseerde Belpaire met privékapitaal lager en beroepsonderwijs voor volksmeisjes in Antwerpen. Haar inzet verschoof vanaf de jaren 1890 van dat volksonderwijs naar middelbaar en hoger onderwijs voor burgervrouwen. Aanvankelijk gebeurde het lesgeven in het Frans, maar vanaf 1911 ook in het Nederlands in de Sint-Ludgardisschool. Dat was nieuw. Belpaire stond mee aan de wieg van de Katholieke Vlaamse Hogeschooluitbreiding voor vrouwen, waar vrouwen wetenschappen en filosofie konden studeren. De kroon op haar werk was de stichting in 1919 van de Katholieke Vlaamse Hogeschool voor Vrouwen in Antwerpen. Maar Belpaire deed meer: ze speelde decennialang een sleutelrol in het Vlaamsgezinde intellectuele en literaire leven.
Leuven, KADOC-KU Leuven, Archief Lammens-Verhaegen, 3a32/06A, Dossier 759.
In de tweede helft van de 19e eeuw leerden meisjes uit arme gezinnen in Oost en West-Vlaanderen een beetje lezen en rekenen in de zogenoemde kantscholen. Veelal waren die meisjes goedkope arbeidskrachten. Hier zijn ze aan het werk in de kantschool van de Apostolinnen in Brugge.
Meisjes naar school
De 19e-eeuwse feministen beseften dat de emancipatie van de vrouw er niet zou komen zonder degelijk onderwijs. Voortgezette studies voor meisjes uit de burgerij botsten echter op het ideaalbeeld van de vrouw als echtgenote en moeder. Kinderen uit lagere klassen kwamen door armoede en kinderarbeid al helemaal niet in aanmerking voor goede scholing.
Voor jongens organiseerde de overheid sinds 1850 middelbaar onderwijs. Meisjes bleven na de lagere school aangewezen op de scholen van enkele religieuze congregaties. Die boden slechts een beperkt aantal opleidingen aan, zoals huishoudkunde of onderwijzeres. Isabelle Gatti de Gamond zorgde in 1864 in Brussel voor de eerste stedelijke middelbare meisjesschool. Andere steden volgden.
Vanaf de jaren 1880 richtte ook de overheid middelbare meisjesscholen in, maar die boden geen richtingen aan die je nodig had om naar de universiteit te gaan, met Latijn en voldoende wiskunde. Private initiatieven, zoals die van Belpaire, deden dat wel en zorgden zo voor een betere doorstroom van vrouwen naar het hoger onderwijs. In de jaren 1880 openden de universiteiten van Brussel en Gent hun deuren voor studentes, Leuven deed dat pas na de Eerste Wereldoorlog. Vanaf 1925 boden ook de middelbare meisjesscholen van de overheid alle richtingen aan. De maatregel met het grootste effect voor meisjes van alle sociale lagen, was evenwel de invoering van de algemene leerplicht tot 14 jaar in 1914.
Focuspunten
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
Schrijvende vrouwen: een kleine literatuurgeschiedenis van de Lage Landen (1880-2010)
Amsterdam University Press, 2010.
Werken en leren. Kantwerkscholen tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw
Oost-Vlaamse Zanten, 77, 2002-1, p. 14-27.
Vrouwen aan het front: van Dorothy Lawrence tot Marie Curie
Davidsfonds, 2014.
Katholiek onderwijs in België. Identiteiten in evolutie, 19de-21ste eeuw
Halewijn, 2016.
Vrouwenfaam op straatnaam: vrouwen maken naam
Garant, 1999.
Markante vrouwen in de geneeskunst
Houtekiet, 2014.
Liberalisme, féminisme et enseignement des filles en Belgique au XIXe et au début du XXe siècle
In: Gubin, Eliane, Choisir l’histoire des femmes, Editions de l’Université de Bruxelles, 2007, p. 127-144.
Dictionnaire des femmes belges: XIXe et XXe siècles, L’Institut pour l’égalité des femmes
2006.
Oorlogsdagboeken 1914-1918
uitgegeven door Sylvia van Peteghem en Ludo Stynen, Manteau/Meulenhoff, 2005.
Marie Elisabeth Belpaire. Gender en macht in het literaire veld 1900-1940
UPL, 2013
Marie-Elisabeth Belpaire: een vrouw met impact
Academia Press, 2019.
Isala en Louise, twee vrouwen, twee verhalen
Museum M, 2011.
Rosalie en Virginie: leven en werk van de gezusters Loveling
Lannoo, 1997.
Vergeten vrouwen. Een tegendraadse kroniek van België
Polis, 2016.
Fictie
De zussen Loveling/Les soeurs Loveling
Poëziecentrum vzw, 2021.
Uit het leven
Drukkerij Vanos-Dewolf, 1887.
Gestalten in ‘t verleden
Desclée de Brouwer, 1947
Een revolverschot
Gemoderniseerd en van een nawoord voorzien door Annelies Verbeke, De Geus, 2021.