Marie Belpaire aan haar schrijftafel, rond 1910 | Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, tg:lhph:11951.
Marie Belpaire
Meisjes naar school
Eeuwenlang krijgen vrouwen weinig kansen om te studeren. Of ze nu arm of rijk zijn. Sommige vrouwen en mannen willen dat vanaf de jaren 1850 veranderen. Ook Marie Belpaire wil vrouwen helpen. Zij is schrijfster. Ze organiseert scholen voor meisjes. En ze wil dat vrouwen naar de universiteit kunnen.
Belpaire zorgt voor lagere scholen en beroeps-scholen voor meisjes in Antwerpen. Dat doet ze vanaf 1874. Ze betaalt dat met haar eigen geld. Die scholen zijn voor de kinderen van arbeiders. Vanaf de jaren 1890 organiseert ze ook middelbare scholen voor meisjes en hoger onderwijsHoger onderwijs zijn de lessen die je kan volgen na de middelbare school. voor vrouwen. Daar gaan vooral rijke mensen naartoe.
Belpaire organiseert ook een middelbare school voor meisjes in het Nederlands. Dat is nieuw. In die tijd zijn de lessen meestal in het Frans.
In 1919 richt Belpaire de Katholieke Vlaamse Hogeschool voor vrouwen op in Antwerpen. Daar kunnen vrouwen bijvoorbeeld wetenschap studeren.
Leuven, KADOC-KU Leuven, Archief Lammens-Verhaegen, 3a32/06A, Dossier 759.
In de tweede helft van de 19e eeuw leerden meisjes uit arme gezinnen in Oost en West-Vlaanderen een beetje lezen en rekenen in de zogenoemde kantscholen. Veelal waren die meisjes goedkope arbeidskrachten. Hier zijn ze aan het werk in de kantschool van de Apostolinnen in Brugge.
Meisjes naar school
Meisjes die naar school gaan, hebben meer kansen op werk. En op beter betaald werk. Wie naar school gaat, leert ook opkomen voor zichzelf.
Maar in de jaren 1800 moeten vrouwen vooral zorgen voor hun man en kinderen. Dat vinden de meeste mensen. Studeren hoort daar niet bij. Meisjes leren koken en naaien. Of ze kunnen onderwijzeresLerares op de lagere school. worden.
Voor jongens organiseert de overheid vanaf 1850 middelbare scholen. Voor meisjes niet. Isabelle Gatti de Gamond zorgt in 1864 voor de eerste echte middelbare school voor meisjes. Vanaf de jaren 1880 start de overheid ook met middelbare scholen voor meisjes.
Vrouwen naar de universiteit
Vanaf de jaren 1880 mogen vrouwen naar de universiteiten van Brussel en Gent. Vanaf 1920 ook naar de universiteit van Leuven.
Op veel middelbare scholen leren meisjes geen LatijnDe oude taal van de Romeinen die later ook door de kerk werd gebruikt; Latijn wordt nog op de middelbare school geleerd. en niet genoeg wiskunde. Dat heb je nodig om naar de universiteit te mogen. In scholen zoals die van Marie Belpaire krijgen meisjes wel Latijn en wiskunde. Zo kunnen ze naar de universiteit. Pas vanaf 1925 kan je ook in de meisjes-scholen van de overheid alle vakken volgen.
Les voor iedereen
Al die nieuwe scholen zijn vooral voor rijke meisjes. De kinderen van arbeiders moeten vaak werken. Die kunnen niet naar school. De beste nieuwe regel voor alle meisjes, rijk of arm? Dat is de leerplicht: vanaf 1914 moeten alle kinderen tot 14 jaar les volgen.
Focuspunten
Wikimedia Commons.
Isala Van Diest (1842–1916), rond 1870.
Isala Van Diest: de eerste vrouwelijke dokter
Voor veel beroepen heb je het juiste diploma nodig. Voor dokter bijvoorbeeld, of voor advocaat. Die diploma’s kan je halen aan de universiteit. In de jaren 1800 willen de meeste universiteiten geen meisjes-studenten. Sommige vrouwen voeren daarom strijd. Ze willen het recht om naar de universiteit te gaan.
Isala van Diest uit Leuven bijvoorbeeld. Zij wil dokter worden. In België kan ze niet eens naar een goede middelbare school. Daarom gaat ze naar school in het buitenland. Daarna wil ze zich inschrijven in de universiteit van Leuven. Dat is in 1873. Maar ze mag geen geneeskunde studeren. Ze mag wel lessen volgen om vroedvrouw Iemand die vrouwen helpt als hun baby geboren wordt. te worden.
Dat wil Isala Van Diest niet. Dus gaat ze naar de universiteit van Bern in Zwitserland. Daar studeren vrouwen uit de hele wereld. In 1879 studeert ze daar af als dokter.
Werken als vrouwelijke dokter
Van Diest komt terug naar België. Maar ze kan nog niet werken als dokter. Ze moet eerst extra les volgen aan de universiteit van Brussel. In 1884 mag ze eindelijk beginnen.
In 1890 komt er een wet die zegt dat vrouwen alle opleidingen aan de universiteit mogen volgen. Maar daarmee hebben ze nog niet evenveel rechten als mannen. Veel beroepen zijn nog steeds alleen voor mannen. Pas in 1976 komt er een nieuwe wet. Dan kunnen mannen en vrouwen dezelfde beroepen doen.
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis.
Willem Geets, Portret van Virginie Loveling, 1914.
Schrijfster Virginie Loveling
In de jaren 1800 worden vrouwen anders behandeld dan mannen. Ze hebben minder rechten. En er zijn veel jobs die vrouwen niet mogen doen. Toch zijn enkele vrouwen heel belangrijk voor de samenleving van die tijd. Meestal komen ze uit een rijke familie, zoals Belpaire. En zoals de schrijfster Virginie Loveling.
Virginie Loveling schrijft boeken en artikels. Haar boeken verkopen goed. Ze wint ook prijzen. Ze schrijft over dingen die ze belangrijk vindt. En over dingen die ze wil veranderen. De mensen in haar verhalen tonen hoe het leven van vrouwen is. En de strijd die vrouwen vaak moeten voeren. In haar boek Sophie uit 1884 geeft ze kritiek op de pastoors op het platteland.
Belpaire en Loveling worden vriendinnen
Belpaire is katholiek. Loveling niet. Toch worden ze vriendinnen. Ze houden allebei van boeken. En ze willen allebei meer rechten voor vrouwen. Zoals meer en betere scholen voor meisjes.
In 1914 organiseren ze samen de tentoonstelling ‘De Hedendaagse Vrouw’ in Antwerpen. Daarin laten ze zien wat vrouwen allemaal doen voor de samenleving. Heel veel vrouwen werken mee aan de tentoonstelling, zoals dokter Isala Van Diest.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Vlaamsche Koppen – Archief De Landtsheer (restauratie: Koninklijk Belgisch Filmarchief)
Bron: VRT archief en Cinematek – 19 dec 1980
Publiek geheim – Het Duits vliegveld van Gontrode
Bron: VRT archief, Piet Dhaenens, Cynrik De Decker – 25 okt 2011
Non-fictie
Schrijvende vrouwen: een kleine literatuurgeschiedenis van de Lage Landen (1880-2010)
Amsterdam University Press, 2010.
Werken en leren. Kantwerkscholen tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw
Oost-Vlaamse Zanten, 77, 2002-1, p. 14-27.
Vrouwen aan het front: van Dorothy Lawrence tot Marie Curie
Davidsfonds, 2014.
Katholiek onderwijs in België. Identiteiten in evolutie, 19de-21ste eeuw
Halewijn, 2016.
Vrouwenfaam op straatnaam: vrouwen maken naam
Garant, 1999.
Markante vrouwen in de geneeskunst
Houtekiet, 2014.
Liberalisme, féminisme et enseignement des filles en Belgique au XIXe et au début du XXe siècle
In: Gubin, Eliane, Choisir l’histoire des femmes, Editions de l’Université de Bruxelles, 2007, p. 127-144.
Dictionnaire des femmes belges: XIXe et XXe siècles, L’Institut pour l’égalité des femmes
2006.
Oorlogsdagboeken 1914-1918
uitgegeven door Sylvia van Peteghem en Ludo Stynen, Manteau/Meulenhoff, 2005.
Marie Elisabeth Belpaire. Gender en macht in het literaire veld 1900-1940
UPL, 2013
Marie-Elisabeth Belpaire: een vrouw met impact
Academia Press, 2019.
Isala en Louise, twee vrouwen, twee verhalen
Museum M, 2011.
Rosalie en Virginie: leven en werk van de gezusters Loveling
Lannoo, 1997.
Vergeten vrouwen. Een tegendraadse kroniek van België
Polis, 2016.
Fictie
De zussen Loveling/Les soeurs Loveling
Poëziecentrum vzw, 2021.
Uit het leven
Drukkerij Vanos-Dewolf, 1887.
Gestalten in ‘t verleden
Desclée de Brouwer, 1947
Een revolverschot
Gemoderniseerd en van een nawoord voorzien door Annelies Verbeke, De Geus, 2021.
De wereld van Sofie – 13 mei 2023
Oud-leraar geschiedenis Helga Van Beeck (PIVA Antwerpen) over Marie Belpaire.