Simon Stevin, postuum portret. | Leiden, Universiteitsbibliotheek, Douza-archief.
Simon Stevin
De blik van de wetenschap
De veelzijdige wetenschapper Simon Stevin leverde belangrijke bijdragen aan de wis- en natuurkunde, logica en taalstudie, maar vond als ingenieur ook oplossingen voor allerhande praktische problemen. Samen met onder meer Gerard Mercator en Andreas Vesalius belichaamde hij de modernisering van de wetenschap.
Stevin groeide op in Brugge, werkte een tijd in Antwerpen en week als dertiger uit naar Leiden, vermoedelijk vanwege zijn protestantse overtuiging. Hij populariseerde het tiendelig of decimaal stelsel, dat al in de 10e eeuw in de Arabische wereld was bedacht, maar dat hij verder ontwikkelde. Hij verzon Nederlandse woorden die nog altijd gangbaar zijn zoals ‘evenwijdig’, ‘wiskunde’ en ‘scheikunde’. Daarnaast verbeterde hij de werking van sluizen, hij bedacht rentetabellen voor de aflossing van hypotheken en legde de basis van het technisch onderwijs. Hij steunde als een van de eersten in de Nederlanden de stelling van Copernicus dat de aarde rond de zon draait en huldigde het beginsel van volkssoevereiniteithet principe dat het hoogste gezag bij het volk berust en een staatshoofd zich moet houden aan wetten en afspraken met de bevolking. . Met zijn proefondervindelijke en op nauwkeurige observaties steunende werkwijze droeg hij bij aan nieuwe, moderne standaarden voor de wetenschap.
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Flandrica, G 50187
In De Thiende (1585) formuleerde Stevin de rekenregels voor decimale getallen en besprak hij de praktische toepassingen ervan. Stevin maakte met zijn werk een einde aan het gebruik in Europa van de Romeinse cijfers waarmee het moeilijk rekenen is.
De blik van de wetenschap
Rond 1586 stond Simon Stevin op de toren van de Nieuwe Kerk in Delft om er tegelijk twee loden bollen van verschillend gewicht te laten vallen. Ze raakten tegelijk de grond. Met dat eenvoudige experiment weerlegde Stevin een bijna tweeduizend jaar oude theorie van Aristoteles, die vele wetenschappers nog volgden. Lichte en zware voorwerpen vallen wél even snel! Een experiment dat in 2022 met extreme precisie werd overgedaan en bevestigd.
Belangrijker nog dan de uitkomst van dit experiment was dat Stevin demonstreerde hoe theorie in combinatie met experimenten leidt tot een betrouwbare wetenschappelijke methode. Niet voor niets was zijn devies ‘Wonder en is gheen wonder’ (een wonder is geen wonder): natuurkundige verschijnselen (wonderen) kunnen door de wetenschap worden doorgrond en verliezen dan hun onverklaarbaarheid.
Net als Andreas Vesalius, Rembert Dodoens en Gerard Mercator was Stevin een gezicht van de wetenschappelijke revolutie die zich in de 16e eeuw voltrok. Deze geleerden promootten nieuwe manieren van onderzoek en bedachten wetenschappelijke toepassingen. Ze bleven inspiratie putten uit de klassieke oudheid, maar namen de oude inzichten niet meer slaafs voor waar aan. Ze wilden zelf experimenteren, observeren en nieuwe wetten formuleren.
Focuspunten
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-2016-1796
Andreas Vesalius voert een dissectie uit in een anatomisch theater. Voorblad van De humani corporis fabrica (1555).
De blik van de arts Vesalius
Dat betrouwbare wetenschap niet kan zonder nauwgezette observaties, was al eerder bewezen door Andreas Vesalius (1514-1564), de grondlegger van de moderne anatomie. Deze telg uit een Brusselse doktersfamilie baseerde zijn kennis van het menselijk lichaam niet op theorieën, maar op de zorgvuldige ontleding van menselijke lijken. Daarmee doorbrak hij een taboe, maar hij kon zo wel allerlei eeuwenoude misvattingen voorgoed de wereld uithelpen.
Vesalius studeerde aan de universiteit van Leuven, waar hij de toelating kreeg om dissectieshet opensnijden en ontleden van lijken. uit te voeren. De burgemeester stelde lijken van opgehangen misdadigers ter beschikking.
Na zijn studies trok Vesalius naar Padua, dat toen het centrum van de westerse medische wereld was. Hij werd er aan de universiteit benoemd en schreef er zijn zevendelige werk De humani corporis fabrica‘Over de bouw van het menselijk lichaam’. . Dat boek bevatte een minutieuze anatomische beschrijving van het hele menselijke lichaam. De illustraties waren ongezien informatief. Vesalius’ inzichten transformeerden de geneeskunde. Hij richtte zijn wetenschappelijke blik op het gezonde lichaam, terwijl toenmalige artsen vooral geïnteresseerd waren in ziekteleer. Vesalius droeg zijn boek op aan keizer Karel V, die hem meteen benoemde tot zijn lijfarts. Hij bleef tot aan zijn dood in dienst van het Habsburgse hof.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-10.152
Prent van Mercator waarop hij het magnetische noorden aangeeft.
De blik van de cartograaf Mercator
Gerard Mercator (1512-1594) was werktuigbouwer, wiskundige en Bijbelgeleerde, maar hij verwierf wereldfaam met zijn landkaarten.
Mercator werd als Gerard de Kremer geboren in Rupelmonde, als zoon van een schoenlapper. Hij studeerde in Leuven, waar hij in de ban raakte van de cartografie, een domein dat in opmars was in de Nederlanden. Hij maakte onder meer een aardglobe en een hemelglobe, een heel precieze kaart van Europa en stelde een atlas samen, een verzameling van wereldkaarten.
Zijn kaartvoorstellingen waren ontzettend belangrijk voor de Europese zeevaarders die op dat moment de wereld verkenden. Toch heeft de kamergeleerde Mercator nooit op zee gereisd. Voor hem hield de wetenschappelijke methode in dat hij zich naast theorie ook baseerde op eigen berekeningen. Wiskunde en haar concrete toepassingen vormden de basis van de wetenschappelijke revolutie.
Zijn belangrijkste uitvinding was de mercatorprojectie. Met die projectie probeerde hij iets onmogelijks te realiseren: een bol correct projecteren op een plat vlak. Vanzelfsprekend stond bij hem Europa in het centrum. De kaarten die met de projectietechniek van Mercator werden vervaardigd, maakten het voor zeevaarders veel gemakkelijker om de juiste koers te vinden. Ze behouden namelijk de juiste richting: rechte lijnen tussen twee punten geven meteen de correcte kompasrichting. Tot op vandaag is de mercatorprojectie nog overal in gebruik.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Document
Bron: VRT archief, Museum Plantin-Moretus – 24 okt 1994
De Zevende Dag
Bron: VRT archief – 4 maa 2012
Ten huize van… – Marcel Minnaert
Bron: VRT archief – 26 jun 1970
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief – 15 nov 2014
Non-fictie
Vlaanderen in 100 kaarten
Davidsfonds, 2015.
Anatomia: de ontdekking van het menselijk lichaam in de Lage Landen (16de tot 18de eeuw)
Davidsfonds, 2017.
Mercator, de man die de wereld in kaart bracht
Ambo/Anthos, 2003.
Leuven en zijn colleges: trefpunt van intellectueel leven in de Nederlanden (1425-1797)
Sterck & De Vreese, 2021.
Wonder en is gheen wonder: de geniale wereld van Simon Stevin 1548-1620
Davidsfonds, 2003.
Simon Stevin, wetenschapper in oorlogstijd 1548-1620
Aspekt, 2007.
Wereldtheater. De geschiedenis van de cartografie
Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2018.
Simon Stevin van Brugghe (1548-1620): hij veranderde de wereld
Sterck & De Vreese, 2020.
Wereldwijs: wetenschappers rond Keizer Karel
Davidsfonds, 2000.
Vesalius, het lichaam in beeld
Davidsfonds, 2014.
XVI. De zinderende 16de eeuw: Habsburgers, heksen, ketters & oproer in de Lage Landen
Borgerhoff & Lamberigts, 2021.
Fictie
De vriend van Vesalius
Atlas, 1997.
Vesalius, een beroemd anatoom gevangen in de intriges van het Spaanse hof
Davidsfonds, 2014.
Andreas: de fictieve autobiografie van Vesalius, de grootste anatoom aller tijden
Van Halewyck, 2014.
Tussen god en de zee: roman over het leven en werk van Gerard Mercator
Kramat, 2004.
Strips
Suske en Wiske. De mollige meivis (nr. 93)
Standaard Uitgeverij, 1975.
Nu kijken
Simon Stevin van Brugghe
