Simon Stevin, postuum portret. | Leiden, Universiteitsbibliotheek, Douza-archief.
Simon Stevin
De blik van de wetenschap
Simon Stevin is een wetenschapper. Rond 1600 houdt hij zich bezig met onder andere wiskunde en natuurkunde. Hij vindt ook oplossingen voor allerlei praktische problemen.
Stevin verzamelt kennis door de dingen wetenschappelijk te onderzoeken. Hij doet proeven en tests om uit te zoeken hoe iets werkt. Hij kijkt aandachtig naar de dingen om te zien hoe ze zijn. Zo zorgt hij voor nieuwe ideeën in de wetenschappen. Bijvoorbeeld:
- Hij leert mensen in Europa rekenen met het tiendelig stelsel.
- Hij bedenkt nieuwe Nederlandse woorden in de wetenschappen. Bijvoorbeeld ‘wiskunde’ en ‘scheikunde’.
- Hij verbetert de manier waarop sluizen werken.
Hij is een van de eersten die het eens is met Copernicus. Die zei dat de aarde rond de zon draait. Tot die tijd dachten mensen dat de zon rond de aarde draait.
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Flandrica, G 50187
In De Thiende (1585) formuleerde Stevin de rekenregels voor decimale getallen en besprak hij de praktische toepassingen ervan. Stevin maakte met zijn werk een einde aan het gebruik in Europa van de Romeinse cijfers waarmee het moeilijk rekenen is.
De blik van de wetenschap
Rond 1586 doet Stevin een proef. Hij gaat boven op de toren van een kerk staan. Hij laat tegelijk twee bollen naar beneden vallen. De ene bol is zwaarder dan de andere. De bollen vallen tegelijk op de grond. Zo bewijst Stevin dat de theorie van Aristoteles niet klopt. Die zei dat zware dingen sneller vallen.
Nieuwe manieren van onderzoek
Stevin laat met zijn proef ook zien dat proeven belangrijk zijn voor de wetenschap. Een theorie moet altijd getest worden.
Hij zegt ook ‘een wonder is geen wonder’. De wetenschap kan de dingen die gebeuren in de natuur verklaren. En dan zijn het geen wonderen meer.
Stevin, en ook onder anderen de arts Andreas Vesalius en de cartograaf Gerard Mercator vernieuwen in de jaren 1500 de manier waarop we tot nieuwe kennis komen. Ze doen onderzoek op een nieuwe manier. Ze bedenken ook nieuwe manieren om de wetenschappen te gebruiken in het dagelijkse leven.
Focuspunten
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-2016-1796
Andreas Vesalius voert een dissectie uit in een anatomisch theater. Voorblad van De humani corporis fabrica (1555).
De arts Vesalius
Vesalius leeft van 1514 tot 1564. Hij komt uit Brussel, uit een familie van dokters. Hij studeert aan de universiteit van Leuven en werkt later aan de universiteit van Padua in Italië. Vesalius legt de basis voor de moderne anatomie. Dat is de studie van het menselijk lichaam.
Lichamen uit elkaar halen
Vesalius haalt zijn kennis over het menselijk lichaam niet alleen uit boeken. Tijdens zijn studie in Leuven doet hij zelf onderzoek. Dat doet hij door lijken te onderzoeken. Het zijn de lichamen van misdadigers die opgehangen zijn. Hij snijdt de lichamen open om te kijken. Veel mensen in die tijd vinden dat ongepast. Maar zo kan hij wel bewijzen dat sommige oude ideeën fout zijn.
Een boek over het menselijk lichaam
Alles wat hij ziet in het menselijk lichaam, schrijft Vesalius op. Hij maakt er ook tekeningen van. Later verzamelt hij al zijn kennis in een dik boek over het menselijk lichaam. Het boek telt zeven delen en bevat veel tekeningen.
Tot dan toe bestudeerden dokters vooral ziektes. Maar door het onderzoek en het boek van Vesalius verandert de geneeskunde. Hij leert artsen veel over het gezonde lichaam, over hoe het werkt. Tot in de kleinste details.
Keizer Karel V benoemt Vesalius tot zijn persoonlijke arts. Hij blijft tot aan zijn dood de dokter van de keizer.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-10.152
Prent van Mercator waarop hij het magnetische noorden aangeeft.
De cartograaf Mercator
Gerard Mercator leeft van 1512 tot 1594. Hij bouwt werktuigen. En hij bestudeert wiskunde en de Bijbel. Maar echt bekend is hij door zijn landkaarten.
Mercator is geboren in Rupelmonde, als zoon van een schoenlapper. Hij studeert in Leuven. Daar raakt hij geïnteresseerd in cartografie.
Mercator maakt zelf een aardbol en een hemelbol. Hij tekent ook een heel precieze kaart van Europa. En hij stelt een boek met kaarten van de wereld samen: de eerste atlas.
Een bol op een plat vlak
Zijn kaarten zijn heel belangrijk voor de zeevaarders die vanuit Europa de wereld willen verkennen. Mercator zelf reist nooit op zee. Hij baseert zijn kennis op berekeningen.
Zijn belangrijkste uitvinding is de mercator-projectie. Daarmee probeert Mercator wat onmogelijk is. Hij tekent de bol van de aarde op een plat papier.
Zijn tekening klopt dan ook niet helemaal. Sommige landen zijn te groot getekend, andere te klein. En hij zet Europa in het centrum. Maar het is wel een heel goede poging. Want dankzij die kaarten kunnen de zeevaarders veel gemakkelijker de weg vinden. Omdat ze zo goed werkt, is de projectie van Mercator nog altijd overal in gebruik.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Document
Bron: VRT archief, Museum Plantin-Moretus – 24 okt 1994
De Zevende Dag
Bron: VRT archief – 4 maa 2012
Ten huize van… – Marcel Minnaert
Bron: VRT archief – 26 jun 1970
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief – 15 nov 2014
Non-fictie
Vlaanderen in 100 kaarten
Davidsfonds, 2015.
Anatomia: de ontdekking van het menselijk lichaam in de Lage Landen (16de tot 18de eeuw)
Davidsfonds, 2017.
Mercator, de man die de wereld in kaart bracht
Ambo/Anthos, 2003.
Leuven en zijn colleges: trefpunt van intellectueel leven in de Nederlanden (1425-1797)
Sterck & De Vreese, 2021.
Wonder en is gheen wonder: de geniale wereld van Simon Stevin 1548-1620
Davidsfonds, 2003.
Simon Stevin, wetenschapper in oorlogstijd 1548-1620
Aspekt, 2007.
Wereldtheater. De geschiedenis van de cartografie
Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2018.
Simon Stevin van Brugghe (1548-1620): hij veranderde de wereld
Sterck & De Vreese, 2020.
Wereldwijs: wetenschappers rond Keizer Karel
Davidsfonds, 2000.
Vesalius, het lichaam in beeld
Davidsfonds, 2014.
XVI. De zinderende 16de eeuw: Habsburgers, heksen, ketters & oproer in de Lage Landen
Borgerhoff & Lamberigts, 2021.
Fictie
Suske & Wiske. De mollige meivis (nr 93)
Standaard Uitgeverij, 1975.
Vesalius, een beroemd anatoom gevangen in de intriges van het Spaanse hof
Davidsfonds, 2014.
Andreas: de fictieve autobiografie van Vesalius, de grootste anatoom aller tijden
Van Halewyck, 2014.
Tussen god en de zee: roman over het leven en werk van Gerard Mercator
Kramat, 2004.
Nu kijken
Simon Stevin van Brugghe
