Beelden worden neergehaald in een kerk tijdens de Beeldenstorm. Ets van Frans Hogenberg, 1566-1570 | Amsterdam, Rijksmuseum. RP-P-OB-78.784-90.
De Beeldenstorm
Burgeroorlog in de Nederlanden
In 1566 vernielen de volgelingen van Jan Calvijn katholieke kerken en kloosters in de Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. . Zo laten ze zien dat ze boos zijn op de katholieke Kerk. Dat is het begin van een grote opstand.
De opstand start op 10 augustus 1566. Die dag houdt Sebastiaan Matte een boze toespraak in het dorp Steenvoorde. Matte maakt hoeden als werk en is een gewone man. In Steenvoorde wonen veel gewone mensen die wollen stoffen maken. Ze zijn arm. Matte vertelt hun over de ideeën van Jan Calvijn. Calvijn vindt dat de katholieke Kerk niet het goede voorbeeld geeft. Dat de Kerk te machtig en te rijk is. En de armen niet helpt. Maar ook dat je niet moet bidden tot beelden.
Na de toespraak gaan de mensen naar een klooster in de buurt. Ze vernielen er alle beelden en schilderijen van heiligen. Dat is het begin van de Beeldenstorm.
Groepen mensen die Calvijn volgen, organiseren nog meer opstanden. We noemen hen ‘calvinisten’.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-78.904.
Edelen vragen de landvoogdes om een verzachting van de plakkaten tegen het protestantisme (1566). Ze worden smalend ‘geuzen’ (bedelaars) genoemd. Ets van een anonieme kunstenaar, gemaakt tussen 1619 en 1649.
Burgeroorlog in de Nederlanden
In de jaren 1500 hebben veel mensen in de Lage Landen het moeilijk. De mensen die wollen stoffen maken, verdienen niet veel geld meer. Dat komt door de concurrentie uit Engeland. Sommige mensen geloven ook steeds minder in de katholieke Kerk. Daardoor worden de ideeën van Calvijn populair.
Maar de koning, Filips II, is heel katholiek. Hij wil de calvinisten straffen. Hij wil dat al de mensen in zijn koninkrijk katholiek zijn. Ze mogen niet zelf kiezen wat ze geloven. En hij voert extra belastingen in.
Veel mensen zijn ontevreden. Daarom komen ze in opstand in 1566. Ze willen dat de koning hun rechten en vrijheden respecteert. Op sommige plaatsen willen de mensen zelf het bestuur overnemen.
Maar er zijn ook mensen die de katholieke Kerk en de koning wel steunen. Ze vechten tegen de calvinisten. Zo komt er een echte burger-oorlog: mensen uit dezelfde stad of streek vechten tegen elkaar. Ze maken ruzie over wie er de macht mag hebben en over welk geloof het juiste is.
Focuspunten
Londen, The Trustees of the British Museum.
Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (1540-1598) keerde als overtuigde calvinist terug uit Genève. Willem van Oranje stelde hem aan als buitenburgemeester van Antwerpen.
Calvinistische steden
In de late jaren 1500 zijn de ideeën van Calvijn populair in de Lage Landen. In Antwerpen, Gent, Mechelen, Ieper, Brugge en Brussel nemen calvinisten het bestuur van de stad over. Die steden worden onafhankelijk: ze nemen hun eigen beslissingen en gehoorzamen niet meer aan de koning.
De calvinistische steden proberen nieuwe politieke ideeën uit. Vaak krijgen gewone mensen er meer macht. De belastingen in die steden zijn eerlijker. In veel steden halen ze de beelden van heiligen weg uit de kerken. En bijna allemaal straffen ze katholieken.
De katholieke koning Filips II wil de steden opnieuw veroveren. Hij stuurt zijn leger. Na enkele jaren heeft hij opnieuw de macht in Gent, Mechelen, Ieper, Brugge en Brussel. En als laatste ook weer in Antwerpen, vanaf 1585.
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, MAS.
Anoniem schilderij van de Spaanse Furie, 1585. Tijdens die zogenoemde Spaanse Furie van 1576 staken muitende Spaanse soldaten Antwerpen in brand. Duizenden mensen stierven. Honderden huizen werden afgebrand, ook het nieuwe stadhuis ging in vlammen op.
De Lage Landen splitsen
Het leger van koning Filips II verovert in 1585 opnieuw de macht in Antwerpen. De koning wil ook verder naar het noorden opnieuw de macht hebben. Maar zijn leger raakt tot wat nu ongeveer de grens tussen België en Nederland is. Het gebied dat vandaag België is hoort weer bij het rijk van koning Filips II. Dat is ongeveer België nu. Het noorden van de Lage Landen wordt onafhankelijk. Dat is ongeveer Nederland nu. Vanaf 1585 zijn de Lage Landen dus in twee gedeeld.
Duizenden rijke en geleerde calvinisten vluchten weg uit het zuiden. Ze zijn het oneens met koning Filips II, en willen daarom niet meer in zijn rijk wonen. Veel calvinisten zijn ook bang om gestraft te worden. Ze verhuizen naar het noorden van de Lage Landen.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
1585: de val van Antwerpen en de uittocht van Vlamingen en Brabanders
Lannoo, 2010.
Oranje tegen Spanje (1500-1648)
Davidsfonds, 2022.
De Tachtigjarige Oorlog: opstand en consolidatie in de Nederlanden (ca. 1560-1650)
Walburg Pers, 2022.
De Beeldenstorm: van oproer tot opstand in de Nederlanden
Walburg, 2015.
De Reformatie: breuk in de Europese geschiedenis en cultuur
Walburg Pers, 2017.
Antwerpen in de tijd van de Reformatie: ondergronds protestantisme in een handelsmetropool, 1550-1577
Kritak, 1996.
In Opstand! Geuzen in de Lage Landen
Horizon, 2022.
De Opstand 1568-1648: de strijd in de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden
Uitgeverij Omniboek, 2018.
De geuren van de kathedraal. De overweldigende 16de eeuw in Antwerpen
Lannoo, 2023.
XVI. De zinderende 16de eeuw: Habsburgers, heksen, ketters & oproer in de Lage Landen
Borgerhoff & Lamberigts, 2021.
Fictie
Gebroken
Manteau Thriller, 2012.
Het geuzenboek
De Arbeiderspers, 2019.
Ketters van de Kemmelberg
Scriptomanen, 2017.
Papinette
Clavis, 2015. (15+)
Isabella’s geheim: historisch mysterie
De Leeskamer, 2010.
Vreemdeling
Clavis, 2021. (13+)
De Torens van Schemerwoude. De Dulle Griet.
Ballonkids (nr. 13), 2006. (stripverhaal)
Tanne en ik
Luisterpunt, 2014. (15+)
Wildevrouw
De Bezige Bij, 2021.
De verloren droom van Pieter Gillis: historische roman over Antwerpen tussen Reformatie en humanisme
Davidsfonds, 2010.
Tijl Uilenspiegel
Vrijdag, 2022.
Suske en Wiske: De Laaiende Linies (nr. 319)
Standaard, 2022.
Galgenmeid
Davidsfonds Infodok, 2010 (14+).
Suske en Wiske. Het Spaanse spook (nr. 10)
De Standaard, 1971.