De Dulle Griet van Pieter Bruegel de Oude | Antwerpen, Museum Mayer van den Bergh.
Dulle Griet
Pieter Bruegel de Oude en de renaissance
‘Dulle Griet’ is een schilderij van Pieter Bruegel uit 1563. Op het schilderij is heel veel te zien. In het midden zie je de ‘Dulle Griet’: een grote, boze vrouw met een zwaard. Ze is de leider van een groep vrouwen. Ze hebben wapens en ze vechten. Je ziet ook vreemde monsters. Links is er een groot monster met een open mond. Dat is de ingang van de hel. Daar lopen de vrouwen naartoe.
De ‘Dulle Griet’ is een beroemd schilderij. Een man uit Antwerpen, Fritz Mayer van den Bergh, koopt het in 1894. Hij verzamelt kunst. Zijn huis is vandaag een museum. Daar kan je het schilderij nog gaan bekijken.
Veel details
Bruegel schildert verschillende onderwerpen. Hij is bekend om zijn schilderijen van boeren. Hij maakt ook grote schilderijen over verhalen uit de Bijbel. Of schilderijen van landschappen in de winter of de zomer. Vaak schildert hij veel details. Daardoor geven de schilderijen van Bruegel veel info over zijn tijd. Je ziet mensen, kleren, gebouwen en de natuur. Kijk je naar de schilderijen van Bruegel? Dan krijg je het gevoel dat je dicht bij de mensen van de jaren 1500 bent.
Wenen, Kunsthistorisches Museum.
Pieter Bruegel de Oude, De Toren van Babel, 1563. In Bruegels Toren van Babel verwijst de havenstad naar Antwerpen. De toren zelf is geïnspireerd door het Colosseum in Rome. Het centrale thema van het schilderij, net als in het bijbelverhaal over de Babyloniërs, is de hoogmoed.
Pieter Bruegel de Oude en de renaissance
Pieter Bruegel is in zijn tijd een bekende schilder in de Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. . Toch weten we niet zoveel over zijn leven. We denken dat hij tussen 1525 en 1530 geboren is, in de buurt van Breda. Hij verhuist naar Antwerpen in de jaren 1540.
Bruegel wordt eerst bekend door zijn prenten. Dat zijn tekeningen die op papier worden gedrukt. De drukkunst is nog maar pas uitgevonden. Drukkers kunnen nu veel prenten tegelijk drukken met machines. Zo kunnen veel mensen de prenten bekijken en kopen.
Bruegel schildert ook voor rijke en belangrijke mensen. Er zijn vandaag niet zoveel schilderijen van hem bewaard. Maar ze zijn wel heel beroemd. Je kunt ze bekijken in museums in de hele wereld, van Antwerpen en Brussel tot Wenen en New York.
Oude kunst wordt weer populair
In de tijd van Bruegel is de renaissance-stijl uit Italië populair. ‘Renaissance’ betekent ‘opnieuw geboren’. Het wil zeggen dat de kunst van de oude Grieken en Romeinen opnieuw populair wordt. Ook in de Lage landen halen kunstenaars hun ideeën bij de oude Grieken en Romeinen.
Bijvoorbeeld de schilders Quinten Metsijs, Jan Gossaert en Frans Floris. Zij volgen het voorbeeld van de grote kunstenaars uit Italië, zoals Leonardo da Vinci, Rafaël en Michelangelo. Meestal werken zij in Antwerpen. Die stad is in de jaren 1500 het belangrijkste centrum van de kunst in de Lage Landen.
Bruegel kent de renaissance-stijl ook. Want hij reisde als jonge schilder naar Italië. Maar zijn stijl en onderwerpen zijn een beetje anders.
Focuspunten
Basel, Kunstmuseum.
‘Ik, Catharina van Hemessen, heb mezelf geschilderd in 1548 op de leeftijd van 20 jaar’. Het vroegst bekende zelfportret van een kunstenaar (m/v) achter een schildersezel.
Vrouwen in de kunst
De bekende schilders uit die tijd zijn bijna altijd mannen. Vrouwen krijgen minder kansen om kunstenaar te worden. Zo kunnen ze alleen een opleiding volgen als hun vader of broer kunstenaar is. Toch zijn er veel vrouwen met kunst bezig. Ze schilderen of verkopen kunstwerken.
Ook in de familie van Bruegel zijn vrouwen met kunst bezig. Mayken Verhulst is de moeder van Maria, de vrouw van Bruegel. Mayken schildert en is een zakenvrouw. Haar man is de schilder en graveur Pieter Coecke van Aelst. Mayken verkoopt boeken met zijn tekeningen. Ze verkoopt ook boeken over de kunst van de renaissance. Ze geeft tekenles aan de zonen van Pieter Bruegel, die ook kunstenaar worden.
Een verbaasde Italiaan
De jaren 1500 zijn een heel goede tijd voor de kunst in de Lage Landen. Een schrijver en koopman uit Italië reist door het gebied en schrijft er een boek over. Hij schrijft ook over enkele speciale vrouwen en vrouwelijke kunstenaars. Hij is verbaasd, want in die tijd worden vrouwen bijna nooit kunstenaar.
In de Lage Landen zijn er verschillende vrouwelijke kunstenaars.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-67.071.
Portret van Volcxken Diericx door Jan Wierix (1579). Met haar echtgenoot Hiëronymus Cock bestuurde Volcxken Diericx decennialang de belangrijkste prentenhandel in de zuidelijke Nederlanden.
De invloed van de prentkunst
Als we denken aan oude kunst, dan denken we meestal aan schilderijen, beelden of gebouwen. Maar lange tijd zijn prenten heel belangrijk. Prenten zijn gedrukte tekeningen. De kunstenaar snijdt of krast de tekening met een scherpe pen in hout of metaal. Op de lijnen en vlakken die zo ontstaan, wordt inkt gesmeerd. Dan wordt er een papier op gelegd en zo druk je de tekening op het papier.
De drukkunst maakt het mogelijk om veel prenten tegelijk goedkoop te drukken. Kunstenaars zoals Albrecht Dürer of Jan en Hieronymus Wierix zijn specialist in prenten. Heel veel mensen kopen en zien hun tekeningen.
Prenten voor iedereen
In de jaren 1500 zijn er drukkerijen die enkel prenten drukken. Bijvoorbeeld de drukkerij ‘In de Vier Winden’ in Antwerpen. Die drukkerij verkoopt prenten van beroemde kunstenaars. Zoals Pieter Bruegel. Die tekent 60 prenten voor de drukkerij.
Er zijn heel veel prenten. Prenten van verhalen uit de Bijbel, of van heiligen, portretten van koningen, of prenten van gewone mensen die werken of feesten. Prenten zijn vanaf de jaren 1500 ook een belangrijk middel om ideeën over godsdienst en politiek bekend te maken.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Hier spreekt men Nederlands
Bron: VRT archief – 30 jan 1960
Museum Tour – Museum Mayer van den Bergh
Bron: VRT archief – 19 okt 2020
Non-fictie
Mens, mythe en zinnelijkheid: de renaissance van Jan Gossart: het volledige werk
Mercatorfonds, 2010.
Bruegel in zwart en wit: het complete grafische werk
KBR, 2019.
Bruegel: de schilder van boeren en heiligen
Meulenhoff, 2019.
Wijvenwereld. Vrouwen in de middeleeuwse stad
Vrijdag, 2019.
Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet?
Waanders Uitgevers, 2021.
Mevrouw Renaissance, of: Het leven en werk van stammoeder Brueghel
EPO, 2019.
Pieter Bruegel: de biografie
Polis, 2016.
Gelukkige stad: de gouden jaren van Antwerpen (1485-1585)
Amsterdam University Press, 2017.
Portretten van bekende schilders uit de Lage Landen
Polis, 2020.
Mayken Verhulst (1518-1599). De Turkse manieren van een artistieke dame
Museum Het Zotte Kunstkabinet, 2005.
Antwerpen. De gloriejaren
De Bezige Bij, 2021.
Grote kunst voor kleine kenners: de Vlaamse Meesters
Borgerhoff & Lamberigts, 2019. (9+)
Vrouwenstreken. Onvergetelijke schilderessen uit de Lage Landen
Lannoo, 2000.
Elck zijn waerom: vrouwelijke kunstenaars in België en Nederland 1500-1950
Ludion, 1999.
Hieronymus Cock: de renaissance in prent
Mercatorfonds, 2013.
Fictie
Dulle Griet
De Eenhoorn, 2017. (8+)
Wildevrouw
De Bezige Bij, 2022.
Pieter Bruegel zo heb ik u uit uw werken geroken
Davidsfonds, 1990.
Het geheim van de Vlaamse Meesters
De Eenhoorn, 2019. (9+)
De Avonturen van Suske en Wiske: Het Spaanse Spook (nr. 70)
Standaard, 1952.
Suske en Wiske: De dulle griet (nr. 78)
Standaard, 1966.