Standbeeld van Pedro de Gante in Mexico-Stad, in 1976 geschonken door de provincie Oost-Vlaanderen en in 2020 weggehaald in de context van de dekoloniseringsbeweging. De Gante stichtte de eerste christelijke school op het Amerikaanse continent. | Wikimedia Commons.
Pedro de Gante
Europeanen in een ‘Nieuwe Wereld’
In 1523 reist de Vlaming Pieter van der Moere naar Tenochtitlan. Die stad in Mexico heet nu Mexico-Stad. Pieter wil er de mensen overtuigen om christen te worden.
Pieter van der Moere is een geestelijke uit de streek van Geraardsbergen. Hij woont een tijd in een klooster in Gent. Daarna reist hij naar Mexico. Vanaf dan heet hij niet langer Pieter van der Moere, maar Pedro de Gante. Een Spaanse naam, want de Spanjaarden hebben dan de macht in Mexico. Mexico is hun kolonie.
In Mexico wonen de Azteken. Die mensen hebben een eigen cultuur en een eigen geloof. Pieter wil ze bekeren: hij wil zorgen dat ze christen worden.
Maar hij schrikt heel erg als hij ziet wat de kolonisators doen in Mexico. Ze zijn wreed, en ze gebruiken de Azteken om zelf rijk te worden. Pieter schrijft daarover brieven aan keizer Karel V en zijn zoon Filips II.
Antwerpen, Stadhuis Antwerpen.
Wandschildering van Piet Verhaert (1852-1908) in het trappenhuis van het Antwerpse stadhuis (1899). De taferelen herinneren aan de bloeitijd van de stad in de 16e eeuw. Hier verwelkomt de Antwerpse burgemeester de eerste Spaanse schepen met suiker uit de Canarische Eilanden. De bloei was te danken aan de koloniale handel en de suiker was afkomstig van plantages met slaafgemaakte Afrikanen.
Europeanen in een ‘Nieuwe Wereld’
In de jaren 1400 maken de Portugezen grote reizen over zee. Ze zoeken nieuwe wegen naar Indië, om daar handel te voeren.
De Spanjaarden maken ook reizen over zee. In 1492 reist Christoffel Columbus naar Indië. Maar hij komt in Amerika terecht. Dat wereld-deel kennen de Europeanen nog niet. Spaanse veroveraars nemen stukken van Amerika met veel geweld in. Daarmee maken ze een einde aan de culturen van de Maya’s, Azteken en Inca’s.
Er wonen miljoenen mensen in de kolonies. De Spanjaarden laten die besturen door machtige mensen van de lokale bevolking. Werken die goed mee? Dan mogen ze een deel van de macht en rijkdom houden.
Ook andere Europese landen stichten kolonies in Noord-Amerika en in Zuid-Amerika. En in andere delen van de wereld. De Europeanen brengen uit de kolonies veel rijkdommen mee, zoals goud en zilver.
De haven van Antwerpen
Veel producten uit de kolonies komen in de haven van Antwerpen. Door de handel met kolonies wordt de haven heel belangrijk. Veel handelaars komen naar Antwerpen. Zo wordt Antwerpen een rijke stad.
Focuspunten
Londen, British Museum, 261490001.
Een lokale inwoner wordt mishandeld door een eigenaar van een encomienda. Codex Kingsborough, 16e eeuw.
Slavernij en ziektes
De kolonisatie is een ramp voor veel mensen in Amerika. De Europeanen verplichten de mensen om te werken in de landbouw en in de mijnen. In ruil krijgen ze eten, een huis en les over het geloof van de christenen. Het is een vorm van slavernij: de mensen zijn niet vrij en ze moeten werken tegen hun wil.
Samen met de Europeanen reizen ook ziektes naar Amerika. De lokale bevolking is heel vatbaar voor die ziektes. Veel mensen sterven. Daardoor zijn er al gauw te weinig mensen om te werken voor de Europeanen. Dus halen de Europeanen mensen uit Afrika om te werken in Amerika.
Handel in mensen
Zo begint de handel in mensen. Europeanen brengen meer dan 12,5 miljoen Afrikanen als slaven naar Amerika tussen 1500 en 1875. De reis met de boot is heel zwaar. Veel Afrikaanse mensen sterven al tijdens de reis aan ziekte, van honger en dorst of omdat ze mishandeld zijn.
Kritiek
Sommige priesters en monniken hebben kritiek op de slavernij. Pedro de Gante bijvoorbeeld. En de Spaanse priester Bartolomé de las Casas. Die vraagt om bewoners van Amerika niet meer als slaaf te laten werken. Dat lukt. Maar de Europeanen blijven wel mensen uit Afrika halen om als slaaf te werken.
Wikimedia Commons.
Op het plafond van de Iglesia de Nuestra Señora de las Angustias in Horta, op het Azoreneiland Fayal, zijn achttien wapenschilden van kolonistenfamilies te zien: Silveira en Goularte verwijzen respectievelijk naar de Vlaamse kolonisten Willem Vanderhaegen en Louis Govaert.
Vlamingen op de Azoren
In de Atlantische Oceaan ligt een groep van kleine eilanden: de Azoren. Sinds de jaren 1400 zijn die eilanden van Portugal. Er wonen in die tijd niet veel mensen. Daarom vraagt Portugal mensen van andere landen om naar de Azoren te gaan. En om er te werken in de landbouw.
Zo vertrekken honderden Vlamingen naar de Azoren. De meesten komen uit de streek rond Brugge. De Portugezen brengen ook Afrikanen naar de Azoren. Die moeten er als slaven werken in de landbouw.
Geen paradijs
De Vlamingen hopen om rijk te worden op de Azoren. Maar de Azoren zijn geen paradijs. Het leven is er hard. Er zijn veel vulkanen. En er moeten veel bossen gekapt worden om aan landbouw te doen.
In die tijd noemen sommige mensen de Azoren de ‘Vlaamse Eilanden’. Die naam komt van Jan Huygen van Linschoten. Hij is een bekende zeeman uit Nederland. Vanaf 1600 zijn er steeds minder Vlamingen op de Azoren. Maar er is wel nog een dorp met de naam ‘Flamengos’. Dat betekent ‘Vlamingen’.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
VRTNWS – Klaar
Bron: VRT archief – 5 dec 2018
Panorama, De Grootste Belg
Bron: VRT archief, De Mensen – 15 feb 1979, 24 okt 2005
Rond de Noordzee
Bron: VRT archief, De chinezen – 16 apr 2019
Non-fictie
Alles onder de hemel. Ferdinand Verbiest en de ontdekking van China.
Pelckmans, 2023.
1493. Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika
Nieuw Amsterdam, 2012.
De Slavenhandel
Corona, 2005. (12+)
Amerika voor Columbus
Corona, 2015. (12+)
Slavernij: een geschiedenis
Walburgpers, 2021.
De Belgische ontdekkingsreizigers. Van Rubroeck tot de Gerlache in zeven eeuwen en continenten
Lannoo, 2016.
Wij, Habsburgers
Houtekiet, 2022.
Fictie
De Avonturen van Suske en Wiske: Het Gouden Paard (nr. 45)
Standaard, 1959.
Nu kijken
