Erasmus
Het humanisme
Erasmus is een van de belangrijkste Europese denkers van de jaren 1500. Hij schrijft boeken over mens-zijn en over geloof. Hij heeft kritiek op de Kerk en op de overheid. Op dingen die volgens hem verkeerd lopen. Hij bestudeert de oude boeken van de Grieken en de Romeinen. En hun talen: het Grieks en het Latijn.
In Leuven richt Erasmus een nieuwe school op: het Drie-talen-college. Daar kunnen studenten de drie talen van de Bijbel studeren: Hebreeuws, Grieks en Latijn.
In 1516 maakt Erasmus een nieuwe vertaling van het Nieuwe Testament. De originele versie is in het Grieks. Erasmus vertaalt die opnieuw naar het Latijn. Maar de Bijbel in het Latijn bestaat al. De Kerk gebruikt die eeuwen-lang. Maar er staan fouten in. Erasmus verbetert de fouten. Daar is niet iedereen blij mee. Want de nieuwe tekst leidt tot nieuwe ideeën over het geloof.
KU Leuven Bibliotheken, visualisatie Timothy De Paepe.
Reconstructie van het Drietalencollege in Leuven. De instelling was een kweekvijver voor humanisten zoals Gemma Frisius, Andreas Vesalius, Gerard Mercator en Rembert Dodoens.
Het humanisme
Erasmus is een humanist. Humanisten zijn mensen die op een nieuwe manier naar de dingen kijken. Ze vinden het belangrijk dat de mensen zelf nadenken. Over de wereld en over zichzelf. Ze stellen de mens centraal. Hun ideeën verspreiden zich vanaf de jaren 1400 in Europa.
Humanisten en geloof
Sommige humanisten bestuderen de Bijbel. Ze vinden dat christenen moeten leven volgens de ideeën van Jezus Christus. En dat de Kerk te veel regels heeft verzonnen, die niet in de Bijbel staan. Erasmus is ook christen. Maar hij vindt dat de leiders van de Kerk het verkeerde voorbeeld geven. Ze leven niet naar het voorbeeld van Jezus. Ze hebben te veel macht. Ze zijn te rijk.
Humanisten en wetenschap
De humanisten bestuderen de teksten en de ideeën van de Grieken en Romeinen. Ze vinden dat we dingen kunnen leren van de Grieken en de Romeinen. Ze zoeken fouten in de oude teksten. En die verbeteren ze. Ze zijn de eersten om oude talen en teksten uitgebreid te bestuderen.
Het humanisme zorgt voor veel vernieuwing in de wetenschap. Niet alleen de studie van taal, maar ook van de wiskunde. En de studie van het lichaam en van de planten. En hoe je een kaart van de wereld kan maken.
Focuspunten
Brugge, Musea Brugge, Prentenkabinet Van Hoorebeke.
Portret van Maarten Luther door Heinrich Aldegrever, 1540.
Het protestantisme
Veel humanisten willen de Kerk veranderen. Maar ze willen toch bij de Kerk blijven. Ze blijven katholiek. Andere mensen verlaten de Kerk. Een van hen is Maarten Luther. Hij is een Duitse monnik. En hij geeft les over het geloof aan een universiteit in Duitsland.
Luther heeft veel kritiek op de Kerk. Zijn ideeën zijn de basis voor een nieuwe manier om christen te zijn: het protestantisme.
Luther heeft 95 stellingen, zijn nieuwe ideeën. Bijvoorbeeld:
- ‘Aflaten’ verkopen mag niet meer. Daarmee kunnen christenen hun zonden afkopen. Christenen geven geld aan de Kerk en in ruil krijgen ze geen straf voor hun zonden. De Kerk verdient daar veel geld mee. Luther vindt dat fout. Hij vindt dat je christelijk moet leven om een goede christen te zijn.
- Luther vindt dat je heiligen niet moet vieren.
- Hij vindt dat veel sacramenten niet nodig zijn.
De protestanten als ketters
Luther vertaalt de Bijbel van Erasmus in het Duits. Zo kunnen veel meer mensen de Bijbel lezen. De meesten begrijpen namelijk geen Latijn of Grieks.
De ideeën van Luther komen ook naar de Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. . Maar de Kerk vindt zijn ideeën fout. Ze vindt de ideeën van Luther ketterijOpvattingen die niet passen met de juiste leer. . Ze komen niet overeen met de ideeën over het geloof van de kerk. Zelfs Erasmus is tegen Luther.
Protestanten die bij hun ideeën blijven, worden gedood. In 1523 worden twee protestanten levend verbrand in Brussel. Later worden nog honderden mensen gedood.
Antwerpen, Museum Plantin-Moretus, LUCID.
De goed bewaarde 16e-eeuwse drukkerij van Christoffel Plantin in het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen.
De boekdrukkunst
Eeuwen-lang schrijven mensen boeken woord per woord met de hand over. Dat gaat traag, en is duur. Daardoor zijn er weinig boeken.
Rond 1450 verandert dat. Johannes Gutenberg ontwikkelt een nieuwe manier om boeken te maken: een pers met losse metalen letters. Door die belangrijke uitvinding komen er veel meer boeken. Snel en goedkoop.
Boeken zijn heel belangrijk voor de ideeën van de humanisten. En voor de nieuwe ideeën over het geloof. En voor de nieuwe wetenschappen.
De humanisten en de protestanten schrijven boeken. Die laten ze drukken. Zo komen hun nieuwe ideeën bij de mensen. Maar de leiders van de Kerk en van de landen in Europa zijn bang voor de verspreiding van de nieuwe ideeën in de boeken. De Kerk maakt daarom een lijst van verboden boeken. Ze laat zelfs boeken verbranden.
Jan van Westfalen en Dirk Martens drukken de eerste boeken in het gebied dat vandaag België is. Dat is in Aalst in 1473. Ook Leuven wordt een belangrijke boeken-stad en Antwerpen.
Plantin
Antwerpen wordt hét centrum van de boeken. Daar woont en werkt Christoffel Plantin. Hij is een van de belangrijkste uitgevers van Europa. Hij geeft mooie en speciale boeken uit, zoals:
- teksten van de oude Grieken en Romeinen
- een bijbel in vijf talen
- atlassen met kaarten van landen
- wetenschappelijke teksten
- muziekboeken
het eerste woordenboek van de Nederlandse taal
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Journaal
Bron: VRT archief – 21 jun 2018
Klaar – Erasmus
Bron: VRT archief – 27 jan 2021
Non-fictie
Erasmus
Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2020.
Geloof alleen! Protestanten in België: een verhaal van 500 jaar
Garant, 2017.
De eerste protestanten in de Lage Landen: geloof en heldenmoed
Davidsfonds, 2004.
Vrouwengesprekken: een keuze uit de Colloquia
Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2005.
Balthasar Moretus en de passie van het uitgeven
BAI, 2018.
Gelukkige stad. De gouden jaren van Antwerpen (1485-1585)
Amsterdam University Press, 2017.
De woordenaar. Christoffel Plantijn, ‘s werelds grootste drukker en uitgever 1520-1589
Balans, 2014.
Erasmus: dwarsdenker; een biografie
De Bezige Bij, 2021.
Belgisch protestantisme in perspectief: doorkijkjes in 450 jaar ideeëngeschiedenis
Houtekiet, 2011.
Antwerpen in de tijd van de Reformatie: ondergrond protestantisme in een handelsmetropool 1550-1577
Meulenhoff, 1996.
Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1400-1560
Bert Bakker, 2007.
Anna Bijns, van Antwerpen
Bert Bakker, 2011.
Protestantisme: aspecten van de reformatie tussen humanisme en verlichting
Academia Press, 2014.
Antwerpen. De gloriejaren
De Bezige Bij, 2021.
Op reis met Plantijn. Onderweg in de 16de eeuw
BAI, 2021.
Fictie
Erasmus in Europa
Erasmus Universiteit, 2009. (9+)
De droom van Christoffel
Uitgeverij Vrijdag, 2016. (OKAN, 14+)
Het geheim van Erasmus
Mozaïek, 2006. (13+)
Het manuscript van Giudecca
Atlas, 2005.
De schaduw van Erasmus: historische roman
Houtekiet, 2006.
De verloren droom van Pieter Gillis: historische roman over Antwerpen tussen Reformatie en humanisme
Davidsfonds, 2010.
Wentelsteen: Erasmus en de moeizame geboorte van het Collegium Trilingue: historische roman
Davidsfonds Uitgeverij, 2017.
Het geheim van Plantyn
De Vries-Brouwers, 2010.
Suske en Wiske: De Geplaagde Plantijn (nr. 366)
Standaard, 2023.
Storm: de verboden brief van Maarten Luther
Ark Media, 2019. (9+)
Tikkie terug!; de tijdreis van Bas
Museum Gouda, 2016. (9+)
Zotten zijn wij die gedichten schrijven: Goudse dichters over Erasmus
De Vrije Uitgevers, 2019.
Life is beautiful
30 kortfilms over dromen, leven en liefde, met als uitgangspunt spreuken van Erasmus (A Film, 2011).
Storm: letters van vuur
(2017)
TRAPMAN, Hans, Erasmus: een hoorcollege over zijn leven, oeuvre en de invloed van zijn denken
Home Academy, 2013.
Hollands grootste humanist
De Vrije Uitgevers, 2012.