Paula Sémer
Televisie als venster op de wereld
Op zaterdag 31 oktober 1953 keken enkele honderden gezinnen naar de allereerste Vlaamse televisie-uitzending. Na het nieuws en het weerbericht volgde Drie dozijn rode rozen, een komedie met Paula Sémer. De jonge actrice groeide uit tot een televisieberoemdheid en de televisie tot een vaste huisgenoot.
Paula Sémer begon haar omroepcarrière in 1944 op de radio, als presentatrice en als actrice in hoorspelen. Kort na de lancering van de televisie presenteerde ze samen met Bob Davidse Kom toch eens kijken, het eerste programma speciaal voor kinderen. Later werd ze het gezicht van programma’s voor en door vrouwen.
In 1964 bracht Sémer in haar televisieprogramma Penelope een bevalling expliciet in beeld. Dat zorgde voor heel wat commotie. Sémer brak wel vaker een lans voor maatschappelijk relevante thema’s. Onderwerpen als seksualiteit, borstkanker en anticonceptie haalde ze in haar programma’s eveneens uit de taboesfeer. Ook achter de schermen bleef ze strijden voor de emancipatie van vrouwen. Jaren voor #metoo getuigde ze al openlijk over seksisme en ongewenste intimiteiten in de wereld van de televisie.
Brussel, VRT.
Televisiezenders zonden in de beginjaren slechts enkele uren per dag uit. Tijdens de overige uren moest de kijker het stellen met een testbeeld.
Televisie als venster op de wereld
In de jaren 1960 en 1970 veroverden televisietoestellen in almaar meer huiskamers een prominente plaats. Het nieuwe medium veranderde de kijk van de mensen op de wereld. Plots brachten beelden de actualiteit – schijnbaar – ongefilterd tot bij hen thuis. Zo kregen kijkers schokkende reportages uit Vietnam te zien, de eerste oorlog die dagelijks gecoverd werd in het televisiejournaal. Die beelden droegen bij tot wereldwijde protesten tegen het conflict, ook in Vlaanderen.
Naast een belangrijke nieuwsbron werd televisiekijken voor veel Vlamingen een favoriet tijdverdrijf. Voor dat laatste stemden zij in de jaren 1960 en 1970 massaal af op zenders uit Nederland. Een hele generatie kinderen groeide op met het Nederlandse De Fabeltjeskrant. De Vlaamse openbare omroep was zelf pionier voor jeugdfeuilletons zoals Kapitein Zeppos, die ook in het buitenland weerklank vonden. Volwassenen vielen dan weer voor de vele show- en quizprogramma’s op de Nederlandse kanalen.
Televisie had de kracht om kijkers emotioneel te binden aan personen of gebeurtenissen. Daardoor kreeg het medium een sterk gemeenschapsvormende functie. Zo namen Vlamingen uitdrukkingen over uit populaire tv-programma’s, zoals de frase ‘Zal ’t gaan ja!’ uit F.C. De Kampioenen. Ook de sterke aandacht voor sportwedstrijden creëerde betrokkenheid. In het in beeld brengen van wielerwedstrijden was de Vlaamse openbare oproep overigens baanbrekend.
Focuspunten
Brussel, VRT.
Terry Verbeeck was als Tante Terry (1931-2018) een pionierster van jeugdprogramma’s. Samen met Paula Sémer was ze ook een van de eerste omroepsters.
De openbare omroep
De openbare omroep hechtte al in de beginjaren veel belang aan informatieve programma’s en human interest, dikwijls met Paula Sémer als presentatrice. In 1962 begon de openbare omroep met schooltelevisie, een educatief programma-aanbod voor in de klas. In de jaren 1980 maakte journalist Maurice De Wilde de kijkers vertrouwd met de collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog in zijn legendarische programma De Nieuwe Ordegekant tegen de parlementaire democratie en voor een autoritair politiek systeem met een sterke leider. .
Een van de kerntaken van de openbare omroep was de bevordering van de Nederlandse taal. Vlaamse kijkers, die vaak enkel met hun eigen dialect vertrouwd waren, konden via het programma Hier spreekt men Nederlands kennismaken met de uitspraak en woordenschat van het Standaardnederlands.
In de jaren 1980 kwam het binnenlandse monopolie van de openbare omroep onder druk te staan. Het publiek vond het aanbod te saai en stemde enkel voor nieuws en actualiteit nog trouw af op de BRT (Belgische Radio en Televisie). De politiek vond dat het aanbod niet langer voldeed. Ook het Europese beleid bevorderde de komst van commerciële televisie. VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) verscheen in 1989 op de kabel. De komst van een binnenlandse concurrent verplichtte de openbare omroep om te vernieuwen. Dat leidde later tot een uitgebreid openbaar televisieaanbod, met Eén als brede publiekszender en Canvas, Ketnet en Sporza als zenders met een specifieker profiel.
Vilvoorde, VTM.
De komst van VTM in 1989 betekende het einde van het monopolie van de publieke omroep in Vlaanderen. Bekende Vlamingen Koen Wauters en Francesca Van Thielen tijdens de openingsshow van VTM, 1 februari 1989.
Commerciële televisie
De komst van de commerciële zender VTM in 1989 hertekende het Vlaamse televisielandschap. Van meet af aan profileerde de zender zich rond twee speerpunten: amusement en informatie. De nieuwsdienst trok bewust de binnenlandse kaart en liet veel ruimte voor de mening van de ‘man in de straat’. Die formule had succes en vond na verloop van tijd ook ingang bij de openbare omroep.
De uitbreiding van het Vlaamse televisieaanbod gaf impulsen aan de hele audiovisuele sector. Productiehuizen en andere leveranciers beleefden gouden tijden. Met programma’s als Tien om te zien bezorgde VTM bovendien een boost aan Vlaamse zangers en muzikanten die voordien maar weinig aandacht kregen in de media.
VTM verwierf snel een groot marktaandeel en verkleinde de populariteit van de Nederlandse zenders. De reclame-inkomsten overtroffen iedere verwachting. Door dat succes verschenen al gauw andere commerciële zenders op het toneel.
Het televisieaanbod in Vlaanderen bestaat tegenwoordig uit de openbare omroep en meerdere regionale en commerciële zenders. Het internet, online beschikbare programma’s en de komst van streamingdiensten veranderden de televisiebeleving. Vlamingen laten zich almaar minder leiden door uitzendschema’s en kijken tegenwoordig veel ‘on demand’.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Penelope
Bron: VRT archief – 7 jan 1965
Histories – de magie van het jeugdfeuilleton
Bron: VRT archief – 15 apr 2004
Ten huize van … Julien Schoenaerts
Bron: VRT archief – 20 feb 1995
Rode Loper
Bron: VRT archief – 17 feb 2010
Journaal
Bron: VRT archief – 8 jun 2021
Histories – Alles in het klein
Bron: VRT archief – 16 okt 2003
Non-fictie
Blijven kijken! Vijftig jaar televisie in Vlaanderen
Lannoo, 2003.
De golden Sixties: hoe het dagelijks leven in België veranderde tussen 1958-1973
Manteau, 2022.
Publieke televisie in Vlaanderen. Een geschiedenis
Academia Press, 2007.
De magie van radio en televisie
Ludion, 1997.
Nieuws op televisie: televisiejournaals als venster op de wereld
Acco, 2005.
Lang leve de tv. 60 jaar televisie
Hannibal, 2013.
Het nieuwe tv-kijken: een positieve kijk op televisie in Vlaanderen: het model Vlaanderen Inc
LannooCampus, 2014.
Kinderen van Zeppos. De magische jeugdfeuilletons van de BRT
Standaard Uitgeverij, 2021.
Studio Tarara
Over de beginjaren van de commerciële televisie in Vlaanderen (2019)