Het lemma ‘goesting’ in Van Dale, Groot woordenboek van de Nederlandse Taal, 2022.
Goesting
Een standaardtaal voor Vlaanderen
Iemand met goesting in een croque-monsieur? Dat moet een Vlaming zijn. Officieel delen de Nederlandstalige Belgen hun taal met de bevolking van Nederland. Toch herkennen Vlamingen feilloos Nederlanders (en omgekeerd), omdat hun omgangstaal verschilt. Zo heeft een Nederlander eerder trek in een tosti.
Het gezaghebbende Van Dale-woordenboek definieert goesting als ‘lust, zin, smaak’. Je kunt er uitdrukkingen mee maken zoals ‘ieder zijn goesting’ of ‘een broek vol goesting’ (= zin in seks). Van Dale weet ook dat ‘goesting’ een informeel woord is dat uitsluitend voorkomt in het Belgisch Nederlands, de variant van het Nederlands die in Vlaanderen wordt gebruikt en getekend is door de nabijheid van het Frans.
De verschillen tussen Nederlands en Belgisch Nederlands illustreren dat staatsgrenzen taalgebruik beïnvloeden. Tegelijk is de impact van politiek en beleid ook beperkt. Sommige (veelal oudere) Vlamingen blijven sterk gehecht aan hun dialect. De meeste jongeren drukken zich tegenwoordig uit in een zogenaamde ‘tussentaal’. En dan zijn er nog de nieuwkomers die hun eigen woorden en uitdrukkingen meebrengen en zo de taal van hier bijkleuren.
De schrijver, filoloog en flamingant Jan Frans Willems (1793-1846) was een grote voorvechter van taaleenheid tussen Nederlanders en Vlamingen.
Een standaardtaal voor Vlaanderen
Het Standaardnederlands ontstond vanaf de 16e eeuw in het huidige Nederland. Drukkers, ambtenaren en juristen pleitten toen voor uniforme taalvoorschriften. Vooral het Hollands van de rijke burgerij leverde de grondstof voor een modeltaal die in het hele land als standaard werd verspreid. Taalstandaardisering was mensenwerk: geleerden bepaalden regels en beslisten welke woorden en zinsconstructies voortaan nog correct waren. Die kennis legden ze vast in woordenboeken en grammatica’s.
Toen de Vlaamse beweging in de 19e eeuw opkwam voor de Nederlandstaligen in België, ontstond al gauw discussie over de standaardtaal. Moesten Vlamingen een eigen versie ontwikkelen of de standaard uit Nederland overnemen? De tweede visie won het pleit – een ‘Standaardvlaams’ zou volgens de meeste taalkundigen en cultuurflaminganten weinig prestige genieten. Het zou niet kunnen wedijveren met het Frans, dat functioneerde als de officiële taal in België. Ook hoopten die cultuurflaminganten dat een eengemaakte taal de culturele en politieke toenadering tot Nederland zou bevorderen.
Ondanks de soms hoogoplopende discussies over correcte taal bleven vele Vlamingen geregeld hun ‘goesting’ doen. Zo bekeken is het wellicht niet helemaal toevallig dat net ‘goesting’ in 2004 door Radio 1-luisteraars verkozen werd tot het mooiste woord van het Nederlands.
Focuspunten
Amsterdam, Nationaal Archief Nederland.
De latere Belgische eerste minister Wilfried Martens (1936-2013) sloot zich aan bij een ABN-kern. In zijn memoires herinnerde hij zich nog de dag waarop hij het gebruik van zijn dialect plechtig afzwoer.
Het ABN-offensief
De Vlaamse beweging zag het Standaardnederlands als een belangrijk instrument voor de ‘verheffing’ van de Vlaming. Tot diep in de 20e eeuw sprak men trouwens van het Algemeen Beschaafd Nederlands. Behoorlijk spreken en schrijven getuigde van beschaving en voornaamheid.
Vooral na de Tweede Wereldoorlog promootten Vlaamse kranten, (school)boeken, radio en televisie het gebruik van het ABN. Bekend was het programma Hier spreekt men Nederlands, dat van 1962 tot 1972 vlak voor het BRT-journaal te zien was. Daarin legde presentator Joos Florquin aan de kijkers uit dat je bijvoorbeeld niet ‘goesting’ hoorde te zeggen, maar ‘trek’ of ‘zin’, en niet ‘solden’, maar ‘koopjes’.
In dezelfde periode richtten taalbewuste leerlingen zogenoemde ‘ABN-kernen’ op, clubjes die altijd ‘beschaafd’ spraken en het gebruik van de standaardtaal op school aanmoedigden.
Sinds 1980 behartigt de Taalunie, in opdracht van de Nederlandse en Vlaamse overheden, de belangen van het Nederlands – een taal die trouwens ook in Suriname en op de Caraïben wordt gesproken. De Taalunie beschouwt de Nederlandse, Vlaamse en Surinaamse variëteiten van het Nederlands vandaag, ondanks hun onderlinge verschillen, als gelijkwaardig.
De wat stijve omgang met taal in Vlaanderen werd geleidelijk losser. Vandaag heet onze standaardtaal kortweg Algemeen Nederlands (AN). Andere taalvarianten onbeschaafd noemen, vinden we intussen zelf niet meer zo netjes.
Antwerpen, Uitgeverij Vrijdag.
Drarrie in de nacht (2014), de tweede roman van de auteur en theatermaker Fikry El Azzouzi, portretteert enkele jonge straatrebellen in een Oost-Vlaams provinciestadje. Een jaar na de verschijning van de roman werd het woord ’drarrie’ (en de variant ’drerrie’) toegevoegd aan de Dikke Van Dale.
Ewa drerrie
Naast het Algemeen Nederlands worden in Vlaanderen Vlaamse, Brabantse en Limburgse dialecten gesproken. Toch groeien steeds minder kinderen op met die dialecten. Op school spreken zij met hun leeftijdsgenoten vooral ‘tussentaal’ of informele omgangstaal. Die tussentaal varieert van streek tot streek, maar heeft bovenregionale overeenkomsten en is sterk beïnvloed door de dialecten gesproken rond de as Antwerpen-Brussel.
Eerst dachten taalkundigen dat de tussentaal een stap was in de overgang van de oude dialecten naar de beoogde standaardtaal. Dat bleek niet zo te zijn. Intussen is de tussentaal steeds vaker te horen op radio, televisie, in films… Dat Van Dale een woord als ‘goesting’ vroeger afwees als ‘gewestelijk’ maar nu aanvaardt als Belgisch Nederlands, illustreert eveneens de toegenomen tolerantie voor de omgangstaal in Vlaanderen.
De standaardtaal, de dialecten en de tussentaal behoren allemaal tot de familie van het Nederlands en de grenzen ertussen zijn niet scherp te trekken. Naast het Nederlands weerklinkt in de straten van Vlaanderen trouwens nog heel wat meer. In 2021 was voor bijna 30% van de in Vlaanderen geboren kinderen de thuistaal níét het Nederlands. De meest voorkomende vreemde talen zijn momenteel Frans, Arabisch en Turks. En die talen vernieuwen ook de Vlaamse omgangstaal. In 2020 verkoos de Vlaamse jeugd ‘ewa drerrie’ tot kinderwoord van het jaar – een Marokkaans-Arabische begroeting die ‘hey gast’ betekent.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Hier spreekt men Nederlands
Bron: VRT archief – 16 apr 1966
Non-fictie
Atlas van het dialect in Vlaanderen
Lannoo, 2022.
De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen
Acco, 2018.
Wie zegt wat waar? Regionale taal in Nederland en Vlaanderen
Genootschap Onze Taal, 2021.
Atlas van de Nederlandse taal: editie Vlaanderen
Lannoo, 2018.
Taalwetten maken en vinden
Sterck & De Vreese, 2021.
Het verhaal van het Vlaams:de geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden
Standaard, 2003.
Waarom Vlaanderen Nederlands spreekt
Davidsfonds, 2001.
Strijden om taal: de Belgische taalkwestie in historisch perspectief
Pelckmans, 2010.
Strips
Suske en Wiske. De nerveuze Nerviërs (nr. 69)
Standaard Uitgeverij, 1972.