Reconstructie uit 2021 van Monnikerede, een van de bloeiende Zwinhavens | Universiteit Gent – Timescope- Westtoer.
De verdwenen Zwinhavens
Brugge, verbonden met de zee
Mude, Hoeke of Monnikerede. Die namen zeggen vandaag niet veel meer, maar in de middeleeuwen waren het bruisende havenstadjes langs een getijdengeul van de Noordzee: het Zwin. Die Brugse voorhavens verzekerden samen met de kosmopolitische stad Brugge de verbinding met alle belangrijke Europese havensteden.
Het middeleeuwse karakter van Brugge toont nog steeds hoe belangrijk de stad in die periode was als centrum van handel, nijverheid en kunst. Maar die rol kon ze enkel spelen door haar uitzonderlijke netwerk van voorhavens, gelegen langs een grote getijdengeul: het Zwin. Via die geul en de voorhavens stroomden schepen, goederen, mensen en ideeën Vlaanderen binnen en buiten. Zo kon zich een unieke culturele en handelsomgeving ontwikkelen.
Na een bloeiperiode in de 13e en 14e eeuw zette het verval zich onomkeerbaar door vanaf het einde van de 15e eeuw. De handelaars vertrokken wegens de politieke en economische onrust in Brugge, de Zwingeul verzandde en samen met de geul verdwenen ook de welvaart van Brugge en de voorhavens zelf.
Universiteit Gent – Westtoer – Timescope.
Reconstructie uit 2021 van de Spiegelrei: hart van de havenactiviteiten in Brugge (1430).
Brugge, verbonden met de zee
Brugge bestond al als haven in de Romeinse periode, maar pas in de middeleeuwen groeide de stad uit tot een groot handelscentrum. Daarbij kende de stad één grote uitdaging: ze lag niet aan de kust en moest dus steeds de verbinding met de Noordzee weten te behouden. Aanvankelijk gebeurde dat via smalle waterwegen: eerst een geul van Blankenberge naar Brugge, vervolgens een gegraven kanaaltje naar een geul nabij Oostkerke en daarna een verlenging van dat kanaaltje naar een baai ter hoogte van het huidige Knokke.
Wellicht als een gevolg van een stormvloed in de vroege 12e eeuw ontstond vanuit het noordoosten een diepe en brede getijdengeul: het Zwin. Zo kreeg Brugge drie eeuwen lang een goede zeeverbinding met de rest van maritiem Europa en dus ook met de rest van de toenmalig bekende wereld. Langs de geul ontstonden vanaf het midden van de 12e eeuw een reeks havenstadjes. Grote schepen konden er aanleggen en er verbleven talrijke buitenlandse kooplui. Goederen werden overgeladen op kleinere schepen met minder diepgang, die via een sluis te Damme en van daar via het Reiekanaal Brugge konden bereiken. Het Zwin werd zo een twintig kilometer lange economische slagader voor de stad.
Brugge lag bovendien op een belangrijke handelsroute over land. Op dat kruispunt van zee- en landwegen kon de stad zich ontwikkelen tot economische, artistieke en soms ook politieke metropool in het middeleeuwse Europa.
Focuspunten
Brugge, Stadsarchief, Oud Archief, reeksnr. 305: Koopmansboeken.
Grootboek van bankier Collard de Marke uit 1369, waarin deze zijn financiële transacties neerschreef. Maar liefst 900 daarvan waren met buitenlandse handelaars. Collard de Marke kende aanvankelijk voorspoed maar ging uiteindelijk failliet.
Brugge, ‘wieg van het kapitalisme’
Iedereen die ertoe deed in de commerciële wereld kwam in Brugge. In de 13e en de 14e eeuw werd de stad het knooppunt van Europese handelsnetwerken en financiële stromen.
Het stadsbestuur zelf legde de basis. Het zorgde voor een klimaat van veiligheid en rechtszekerheid en stond in voor het onderhoud van kranen, markthallen en weeghuizen. De internationale handelselite verbleef in herbergen, de locatie bij uitstek voor commerciële activiteiten. Kelders en zolders dienden als opslagruimtes voor goederen. De herbergiers zorgden voor juridische en financiële ondersteuning van hun gasten.
Kapitalistische innovaties zorgden voor een vlot verloop van transacties. Het plein voor de herberg van de familie Van der Beurze, waar ook Genuezen, Venetianen en Florentijnen hun hoofdkwartier hadden, werd het centrum van handelsovereenkomsten, financiële operaties en de uitwisseling van vitale economische informatie. Kooplieden handelden er in schuldbrieven of speculeerden op wisselkoersen. Zo ontstond op dat plein het concept van ‘de beurs’, dat zijn naam ontleent aan de eigenaars van de herberg. Die beurs kreeg tijdens de 16e eeuw een opvolger in Antwerpen en groeide tijdens de 17e eeuw in Amsterdam verder uit tot een echte aandelenbeurs.
Middelburg, Zeeuws Archeologisch Depot.
Allerlei luxeproducten bereikten Brugge, soms van heel ver weg. Deze pot uit Damascus in Syrië bevatte wellicht rozenwater, dat voor hygiënische en medische doeleinden werd gebruikt.
Brugge, wereldstad
Zocht je in de middeleeuwen in Noordwest-Europa peper, gember, citroenen of sinaasappels, of wilde je misschien een aap of een papegaai in levenden lijve zien? Dan moest je in Brugge zijn. Die exotische producten en dieren illustreren hoezeer Brugge verbonden was met de toen bekende wereld.
De stad bevond zich op het snijpunt van handelsroutes uit alle windstreken. Over land vertrokken karren naar Duitsland, Frankrijk en Noord-Italië. Via zeeschepen waren er connecties met de Britse eilanden, het Scandinavische gebied, het Iberisch schiereiland, Italië en zelfs het Midden-Oosten. Met die schepen en karren reisden goederen en mensen naar de stad. En met die mensen volgden ook technologieën, ideeën en gebruiken. Op de schilderijen van Jan van Eyck, die van 1425 tot 1441 in Brugge actief was, verschenen Valenciaanse vloertegels en Syrisch aardewerk. Bruggelingen kwamen in contact met nieuwe wiskundige concepten en ontwikkelingen in de cartografie. Ze leerden het Chinese kompas en het astrolabiumeen instrument voor positiebepaling op zee aan de hand van hemellichamen. uit het Midden-Oosten kennen.
Brugge en zijn voorhavens werden zo een kosmopolitische regio waar de bezoeker veel talen kon horen en waar kennis en technologie uit de rest van de wereld de Nederlanden bereikten.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Rond de Noordzee
Bron: VRT archief, De chinezen – 12 feb 2019
Journaal
Bron: VRT archief – 2 jul 2021
Brugge, een middeleeuwse metropool 850-1550
Sterck en De Vreese, 2020.
Verdwenen zwinhavens
Westtoer, 2021.
Aan de rand van de wereld. Hoe de Noordzee ons vormde
De Bezige Bij, 2021.
Brugge. De geschiedenis van een Europese stad
Lannoo, 1999.
Brugge. het verhaal van een stad
Stichting Kunstboek, 2016.
Hanzekooplui en Medicibankiers. Brugge, wisselmarkt van Europese culturen
Stichting Kunstboek, 2002.
Noordzeehandel en middeleeuws Vlaanderen, ca. 1000 – ca. 1300. De families de Russe, van Gent en de Straten in Sint-Omaars, Brugge en Temse
Skibris, 2021.
Fictie
Onrustvlinder
Manteau, 2008.
De Opkomst van Niccolo
Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 1988.
Strips
Het lot van Brugge
Standaard Uitgeverij, 2024.
Reizen van Tristan. Brugge
Casterman (nr. 5), 2011.