De Leeuw van Vlaenderen
Hendrik Conscience en de Vlaamse beweging
Waarom viert de Vlaamse Gemeenschap feest op 11 juli, eert het Vlaamse volkslied een fiere leeuw en siert hetzelfde dier de Vlaamse vlag? Het gaat allemaal terug op het succes van één boek: De Leeuw van Vlaenderen van Hendrik Conscience.
Uit oude kronieken en een dosis fantasie brouwde Conscience in 1838 een roman over de spanningen tussen Frankrijk en het graafschap Vlaanderen in de vroege 14e eeuw. We maken kennis met Gwijde van Dampierre, de wijze graaf, en zijn zoon Robrecht van Béthune, bijgenaamd de ‘Leeuw van Vlaanderen’. Even onvergetelijk zijn Pieter de Coninck en Jan Breydel die Conscience aan het hoofd plaatst van de Brugse ambachtsgilden. Zij aan zij met de Leeuw van Vlaanderen verslaan deze volksmenners op 11 juli 1302 het Franse leger. De bloedige veldslag bij Kortrijk staat dankzij de roman bekend als de Guldensporenslag.
Conscience nam geregeld een loopje met de historische feiten. Hij wilde zijn publiek niet alleen vermaken, maar ook een Vlaams zelfbewustzijn bijbrengen. Zijn opzet slaagde: De Leeuw van Vlaenderen veroverde vele lezersharten en legde de basis voor de Vlaamse nationale symboliek.
Wikimedia Commons.
Hendrik Conscience werd nog tijdens zijn leven geëerd met een standbeeld van Frans Joris (1851-1914) op het Antwerpse plein dat naar hem werd genoemd. Kort na de inhuldiging in 1883 overleed hij.
Hendrik Conscience en de Vlaamse beweging
De in Antwerpen geboren Hendrik Conscience begon zijn schrijverscarrière in het Frans. Onlogisch was dat niet: zijn vader was een ingeweken Fransman en in het prille België leek het Frans voorbestemd om de enige officiële taal te worden. Toch schakelde Conscience in 1837 over op de taal van zijn moeder: het Nederlands, toen Nederduits of Vlaams genoemd. Hij was ervan overtuigd geraakt dat zijn eigen moedertaal én die van de meerderheid van de Belgen een officiële status en een eigen literatuur verdiende.
Andere auteurs traden in de voetsporen van Conscience. Literatuur vormde in de 19e eeuw zo de motor van de Vlaamse beweging. Die beweging sloeg in de eerste plaats aan bij tweetalige intellectuelen uit de lagere burgerij. Ze ijverde voor de erkenning van de Nederlandse taal in het openbare leven en promootte een Vlaamse culturele identiteit. Een grote bijdrage tot dit cultuurflamingantisme leverden het liberale Willemsfonds (genoemd naar Jan Frans Willems) en het katholieke Davidsfonds (genoemd naar de Leuvense hoogleraar en priester Jan-Baptist David). Deze organisaties gaven boeken uit, stichtten bibliotheken, moedigden taalstudie aan en stimuleerden het Vlaamse muziek- en toneelwezen.
Flaminganten richtten zich op taal en cultuur, maar waren niet blind voor de grote armoede en de slechte werkomstandigheden in Vlaanderen. Net als liberalen en katholieken stelden zij echter oplossingen voor, die bleven steken in liefdadigheid. De oorzaken van maatschappelijke ongelijkheid en uitbuiting kwamen mede onder invloed van het opkomende socialisme pas later in de 19e eeuw op de politieke agenda terecht.
Focuspunten
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
Het slechte geweten van Vlaanderen. Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience
Davidsfonds Uitgeverij, 2022.
Davidsfonds. 1875-2000
Davidsfonds, 2000.
De Belgische natie viert: de Belgische nationale feesten, 1830-1914
Universitaire Pers Leuven, 2001.
De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië
EPO, 1996.
Onvoltooid Vlaanderen. Van taalstrijd tot natievorming
Uitgeverij Vrijdag, 2017.
Voor moedertaal en vaderland. Hendrik Conscience biografie
Vrijdag, 2021.
Albrecht Rodenbach: biografie
Lannoo, 2002.
Alles is taal geworden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1800-1900
Bert Bakker, 2016.
Vlaamsch van taal, van kunst en zin. 150 jaar Willemsfonds
Willemsfonds en Liberaal Archief, 2001.
De verbeelding van de leeuw. Een geschiedenis van media en natievorming in Vlaanderen
Peristyle, 2020.
Van de Belgische naar de Vlaamse natie: een geschiedenis van de Vlaamse beweging
Acco, 2010.
Fictie
Hendrik Conscience, De Leeuw van Vlaenderen of de Slag der Gulden Sporen
Lannoo, 2002.
Een puit met hete pootjes: gedichten van Guido Gezelle voor kinderen van alle leeftijden
Bakermat, 1993. (9+)
Strips
De Rode Ridder. De Leeuw van Vlaanderen (nr. 109)
Standaard Uitgeverij, 1984.
De leeuw van Vlaanderen
Standaard Uitgeverij, 1952.
De Leeuwen van Vlaanderen
Nanuq, 2020.
Rodenbach. De wonderknape van Vlaanderen
Halewijn, 1957.
Nu kijken
Bijkomend kijk/luister materiaal
De Leeuw van Vlaanderen
(1984)