Frontispice van De Leeuw van Vlaenderen, of de Slag der Gulden Sporen (1838). Ontwerp van Gustaaf Wappers (1803-1874) | Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen. Letterenhuis.
De Leeuw van Vlaenderen
Hendrik Conscience en de Vlaamse beweging
Waarom viert Vlaanderen feest op 11 juli? Waarom staat er een leeuw op de vlag van Vlaanderen? En waarom gaat het Vlaamse volkslied over een fiere leeuw? Dat komt allemaal door één boek: De Leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience.
Conscience schrijft het verhaal in 1838. Het gaat over de oorlog tussen Frankrijk en het graafschap Vlaanderen rond het jaar 1300. Conscience geeft de zoon van de graaf van Vlaanderen een bijnaam: ‘de Leeuw van Vlaanderen’. Met zijn leger wint ‘de leeuw’ het gevecht tegen de Fransen op 11 juli 1302.
Conscience wil zijn lezers iets leren over de geschiedenis en cultuur van Vlaanderen. Maar hij vertelt het verhaal niet helemaal zoals het echt gebeurd is. Hij stelt het mooier voor dan het was. En hij verzint er dingen bij. Want hij wil dat de Vlamingen fier zijn op zichzelf.
En dat lukt. De Leeuw van Vlaanderen is een populair boek. Zo helpt het boek de Vlaamse beweging in de jaren 1800.
Wikimedia Commons.
Hendrik Conscience werd nog tijdens zijn leven geëerd met een standbeeld van Frans Joris (1851-1914) op het Antwerpse plein dat naar hem werd genoemd. Kort na de inhuldiging in 1883 overleed hij.
Hendrik Conscience en de Vlaamse beweging
Hendrik Conscience is geboren in Antwerpen. Eerst schrijft hij in het Frans. Want zijn vader komt uit Frankrijk. In die tijd is Frans ook de belangrijkste taal in België. Maar vanaf 1837 schrijft Conscience in het Nederlands. Dat is zijn moedertaal. En die van de meeste Belgen. Conscience vindt dat die taal meer respect verdient.
Na Conscience schrijven ook andere schrijvers in het Nederlands. Zijn boeken zijn daarom heel belangrijk voor de Vlaamse bewegingDat is een groep van mensen die opkomt voor de rechten voor de Vlamingen in België. Mensen van de Vlaamse beweging willen dat het Nederlands wordt gebruikt of dat Vlaanderen meer dingen zelf kan beslissen. in de jaren 1800.
Vlaamse taal en cultuur
De Vlaamse beweging bestaat in die tijd vooral uit geleerde mensen die Nederlands én Frans spreken. Ze willen dat mensen overal Nederlands mogen praten. Bijvoorbeeld op school of als je iets in het gemeentehuis moet regelen. Ze worden ‘flaminganten’ genoemd. De flaminganten komen op voor de Vlaamse taal en cultuur.
Er komen organisaties die boeken uitgeven in het Nederlands. Bijvoorbeeld het Willemsfonds en het Davidsfonds. Ze zorgen ook voor bibliotheken, en voor muziek en toneel in het Nederlands.
Focuspunten
Roeselare, archief Klein Seminarie.
Aan het Klein Seminarie van Roeselare werd de door Conscience ingegeven romantische beleving van leraar op leerling doorgegeven. Albrecht Rodenbach (1856-1880) (rechts bovenaan) dichtte er in 1875, als leerling van de poësis en geïnspireerd door de roman De Kerels van Vlaanderen, zijn Lied der Vlaamsche zonen. Het werd het strijdlied van de katholieke Vlaamse studentenbeweging. Hier een foto van de retorica 1875-1876, de zogenoemde ‘Wonderklas’ van de invloedrijke priester-leraar Hugo Verriest (1840-1922) (midden).
Vlamingen
In De Leeuw van Vlaanderen noemt Conscience de Vlamingen ‘de kinderen’ van de dappere mensen uit de middeleeuwenDe periode van 500 tot 1500. . Hij noemt alle Belgen die Nederlands spreken, Vlamingen. Dus niet alleen de mensen van het oude graafschap Vlaanderen, of van de provincies Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen.
Door de verhalen van Conscience voelen meer Belgen die Nederlands spreken zich Vlaming. Ze voelen zich verbonden met elkaar.
Conscience wil dat de overheid, het gerecht en het onderwijs het Nederlands gebruiken. Samen met het Frans. Want volgens de Vlaamse beweging van die tijd is België tweetalig. De meeste flaminganten in de jaren 1800 zijn voor Vlaanderen én voor België. Conscience ook.
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, Letterenhuis, D89/I, Map I.
In de roman Bavo en Lieveken (1865) promootte Hendrik Conscience onderwijs voor jongens én meisjes. Illustrator Edward Dujardin (1817-1889) beeldde af hoe de Gentse werkmanszoon Bavo zijn buurmeisje Lieveken leert lezen.
‘De man die zijn volk leerde lezen’
Hendrik Conscience schrijft meer dan 70 boeken, zoals De Leeuw van Vlaanderen, Baas Gansendonck en De Loteling. Het zijn populaire boeken.
In de jaren 1850 kan meer dan de helft van de mensen in België niet lezen of schrijven. Vooral in Vlaanderen niet. De meeste kinderen krijgen geen goed onderwijs.
Boeken worden liederen en theater
Wie niet kan lezen, hoort toch verhalen. Boeken worden voorgelezen en naverteld. Of er wordt theater of een lied van gemaakt. Ook de boeken van Hendrik Conscience worden nagespeeld in het theater.
Pas in 1914 moeten kinderen tot 14 jaar naar school. Al in de jaren 1800 leren sommige arbeiders lezen en schrijven in de fabriek waar ze werken. Er zijn ook bibliotheken waar je goedkoop of gratis boeken kan lenen.
Welke boeken worden in die tijd het meest geleend en gelezen in de bibliotheken? Dat zijn de boeken van Hendrik Conscience. Daarom krijgt hij de bijnaam ‘de man die zijn volk leerde lezen’.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non-fictie
Het slechte geweten van Vlaanderen. Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience
Davidsfonds Uitgeverij, 2022.
Davidsfonds. 1875-2000
Davidsfonds, 2000.
De Belgische natie viert: de Belgische nationale feesten, 1830-1914
Universitaire Pers Leuven, 2001.
De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië
EPO, 1996.
Onvoltooid Vlaanderen. Van taalstrijd tot natievorming
Uitgeverij Vrijdag, 2017.
Voor moedertaal en vaderland. Hendrik Conscience biografie
Vrijdag, 2021.
Albrecht Rodenbach: biografie
Lannoo, 2002.
Alles is taal geworden. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1800-1900
Bert Bakker, 2016.
Vlaamsch van taal, van kunst en zin. 150 jaar Willemsfonds
Willemsfonds en Liberaal Archief, 2001.
De verbeelding van de leeuw. Een geschiedenis van media en natievorming in Vlaanderen
Peristyle, 2020.
Van de Belgische naar de Vlaamse natie: een geschiedenis van de Vlaamse beweging
Acco, 2010.
Fictie
De Rode Ridder – De Leeuw van Vlaanderen
Standaard Uitgeverij, 1984. (stripverhaal)
Hendrik Conscience, De Leeuw van Vlaenderen of de Slag der Gulden Sporen
Lannoo, 2002.
Een puit met hete pootjes: gedichten van Guido Gezelle voor kinderen van alle leeftijden
Bakermat, 1993. (9+)
Nu kijken
De Grootste Belg
Over Hendrik Conscience (2005)
Over Conscience en De Leeuw van Vlaanderen
Deel 1
Over Conscience en De Leeuw van Vlaanderen
Deel 2
Over Conscience en De Leeuw van Vlaanderen
Deel 3
Bijkomend kijk/luister materiaal
De Leeuw van Vlaanderen
(1984)