Paul Panda Farnana studeert in 1907 af aan het Rijksinstituut voor Tuinbouw in Vilvoorde. Hier met zijn medestudenten (negen mannen en één vrouw) in het stadspark van Vilvoorde | Vilvoorde, Horteco.
Paul Panda Farnana
Congo, veroverd en gekoloniseerd
Paul Panda Farnana (1888-1930) komt uit Congo. Congo is op dat moment een kolonieEen gebied in het buitenland dat een land verovert en bestuurt voor zijn rijkdom. van België. Als kind gaat Farnana naar school in België. Als volwassene werkt hij voor de Belgische overheid in Congo. Later geeft hij kritiek op die overheid.
Farnana is de zoon van een stamhoofd uit Congo. Als kind reist hij naar België. Hij is de knecht van een Belgische handelaar. In België gaat hij naar de middelbare school en de hogeschool.
In 1909 keert Farnana terug naar Congo. Hij werkt er voor de koloniale overheid. Hij is expert in de landbouw. Hij ziet hoe de Belgen de Congolezen slecht behandelen, omdat ze een zwarte huidskleur hebben.
In 1914 vecht Farnana mee in de Eerste WereldoorlogDe Eerste Wereldoorlog duurt van 1914 tot 1918. in België. Na de oorlog blijft hij in België. Hij komt op voor de rechten van de bevolking van Congo. Hij wil bijvoorbeeld dat ze mee kunnen beslissen in de politiek. Maar hij bereikt niet veel.
In 1929 keert Farnana terug naar Congo. In 1930 sterft hij.
Wikimedia Commons.
Leopolds gewelddadige regime kreeg felle kritiek in de Britse pers. Cartoon van Edward Lumley Sambourne, gepubliceerd in 1906 in Punch Magazine.
Congo, veroverd en gekoloniseerd
Leopold II, de koning van België, wil een eigen kolonie. Met een kolonie wil hij vooral geld verdienen. In de jaren 1870 en 1880 stuurt hij soldaten naar Congo. Die nemen het gebied stap voor stap in. De overheid en bedrijven van België en de Kerk steunen Leopold II. Ook de andere Europese landen vinden het goed. Zo wordt Leopold II in 1885 koning van de Onafhankelijke Congostaat.
Rubber
In het regenwoud van Congo groeien veel rubber-planten. Uit het sap van die planten kan je rubber maken. Dat is veel geld waard. Fabrieken in het westen maken er bijvoorbeeld autobanden van. De koloniale overheid en bedrijven dwingen de Congolezen om rubber te oogsten. Ze gebruiken veel geweld. Veel Congolezen vluchten of sterven.
Belgisch-Congo
De Congolezen werken de koloniale overheid zoveel mogelijk tegen. Er komt ook veel kritiek op Leopold II in Europa. Daarom neemt België de macht in Congo over in 1908.
Ook na 1908 worden de Congolezen slecht behandeld. Belgische bedrijven dwingen hen om te graven naar koper en diamanten. Of om planten te telen zoals katoen en palmnoten. Er wordt veel geweld gebruikt. Intussen worden Belgische bedrijven rijk van de grond-stoffen uit Congo.
In Belgisch-Congo werken ongeveer tienduizend Belgen: ambtenaren, mensen die voor bedrijven werken en missionarissenMannen en vrouwen die de christelijke godsdienst verspreiden naar andere landen. . Ze zijn met te weinig om de bevolking van Congo te leiden. De Congolezen zijn namelijk met tien tot vijftien miljoen. De Belgen gebruiken daarom Congolese helpers, zoals Paul Panda Farnana.
Focuspunten
Tervuren, AfricaMuseum, HP.2004.3.12,; foto H. Goldstein, 1948/rechten SOFAM België.
Koloniale ambtenaar op inspectieronde, gedragen door Congolezen (1948).
Beschaving brengen in Congo
België wil de bevolking van Congo ’beschaafd’ maken. De Belgen vinden dat de Congolezen niet ‘beschaafd’ zijn. Ze vinden dat de Congolezen niet op de juiste manier leven. De Congolezen moeten meer leven meer zoals de mensen in België.
Daarom bouwen de Belgen bijvoorbeeld scholen in Congo. In die scholen leren kinderen uit Congo de westerse manier van leven en denken. Ze leren er ook over het katholieke geloof. Dat noemen de Belgen ‘beschaven’.
Kritiek
Het idee van beschaven klinkt onschuldig. Maar dat is het zeker niet:
- Veel Belgen denken dat de Congolezen minder zijn dan mensen uit Europa, omdat ze een zwarte huidskleur hebben. Ze behandelen de Congolezen daarom slecht. Ook moeten Belgen en Congolezen zoveel mogelijk apart leven en werken.
- De Belgische overheid wil vooral de economie ontwikkelen. Congolezen worden gedwongen om te werken. Ervoor zorgen dat de Congolezen een beter leven hebben, vindt de overheid minder belangrijk.
De Congolezen doen het op hun eigen manier
België probeert de Congolezen te dwingen om te leven en te denken zoals zij. Maar de Congolese bevolking doet dat niet zomaar. Sommige dingen nemen de Congolezen over. Maar dat doen ze op hun eigen manier. Zo vindt Paul Panda Farnana dat de Congolezen eerst politieke macht moeten krijgen. Pas dan kunnen ze ‘beschaafd’ zijn. Hij gebruikt dus ideeën uit België om op te komen voor de rechten van de Congolezen.
Belga Image, 2418.
Patrice Lumumba wordt na zijn verkiezingsoverwinning van mei 1960 eerste minister van Congo. Op de onafhankelijkheidsplechtigheid van 30 juni 1960 levert hij in een onaangekondigde speech en in aanwezigheid van koning Boudewijn felle kritiek op de Belgische kolonisatie.
Lumumba en het einde van de kolonie
Paul Panda Farnana is niet de enige die tegen de kolonisatie van Congo is. Er zijn soms grote opstanden en stakingen in het gebied. Er zijn ook veel kleinere acties tegen de kolonisatie. Veel Congolezen betalen bijvoorbeeld geen belastingen. Of ze doen het werk dat ze van de Belgen moeten doen met opzet slecht.
Eind jaren 1950 komt er politiek protest van de évolués. Dat zijn Congolezen die naar de middelbare school zijn gegaan. Ze werken voor de koloniale overheid, bedrijven en de Kerk. Ze leven en denken zoals mensen in Europa. Toch hebben ze minder rechten dan de Belgen. Dat komt omdat ze een zwarte huidskleur hebben. Ze zijn boos. Ze willen onafhankelijkheid.
Sommige évolués richten politieke partijen op. Voorbeelden zijn Abako van Joseph Kasa-Vubu en de Mouvement National Congolais van Patrice Lumumba. De Congolezen krijgen steun van andere landen in de wereld. Steeds meer landen zijn tegen kolonisatie.
De Belgische overheid wil de macht over Congo houden. In 1959 komen er grote opstanden. Op 30 juni 1960 wordt Congo onafhankelijk. Kasa-Vubu is president. Lumumba is eerste minister.
Meteen na de onafhankelijkheid is er veel onrust in Congo. De rijke provincies Kasaï en Katanga willen niet meer bij Congo horen. Ze krijgen steun van België. Politici strijden om de macht in Congo. Tijdens de crisis wordt Lumumba vermoord. De moord gebeurt met steun van sommige Belgische politici, ambtenaren en leiders van bedrijven.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Karrewiet Kongo
Bron: VRT archief – 07 jun 2022
Kinderen van de Kolonie
Bron: VRT archief en Koninklijk Museum voor Midden-Afrika – 1 jan 2019
Kinderen van de kolonie
Bron: VRT archief en Koninklijk Museum voor Midden-Afrika – 27 nov 2018
Kinderen van de kolonie online
Bron: VRT archief – 20 dec 2018
Black heart, white men – Kongo – De Tijd der Illusies
Bron: VRT archief, Offworld en Eklektik Productions – 1 jun 2010
Non-fictie
Congo 1885-1960. Een financieel-economische geschiedenis
Epo, 2007.
De moord op Lumumba
Van Halewyck, 1999
De teloorgang van een modelkolonie. Belgisch Congo 1958-1960
Acco, 2008
Congo 1876-1914. Veroverd, bezet, gekoloniseerd
Sterck & De Vreese, 2020.
Death in the Congo. Murdering Patrice Lumumba
Harvard, 2015
Koloniaal Congo. Een geschiedenis in vragen
Polis, 2020.
De geest van koning Leopold II en de plundering van de Congo
Meulenhoff, 2020.
Een verzwegen leven: onze Congolese geschiedenis in België
Uitgeverij Vrijdag, 2023.
Knack Historia, Congo. Meer dan een kolonie
2018.
Dochter van de dekolonisatie
Epo, 2020.
Congo. Een geschiedenis
De Bezige Bij, 2021.
Congo. De impact van de kolonie op België
Lannoo, 2007.
Fictie
Paul Panda Farnana, een vergeten leven
Africalia, 2014. (stripalbum)
Congo 50
Africalia, 2010. (stripalbum)
Africa Dreams
Casterman, 2021. (reeks van stripalbums)
Hart der duisternis
L.J.Veen Klassiek, 2021.
Yaka mama
Davidsfonds, 2002. (12+)
Ik ben de jachtluipaard: een roman over Belgisch Congo
Clavis, 2021. (12+)
Kongokorset
Vrijdag, 2019.
De mensengenezer: roman
De Bezige Bij, 2018.
Kongo, de duistere reis van Józef Teodor Konrad Korzeniowski
Scratch, 2014.
Congo blues: roman
Cossee, 2017.
Tropenwee
Standaard Uitgeverij, 2023.
Vuurvader
Standaard Uitgeverij, 2022.
Zoon in Congo: zoektocht naar een vader
Lannoo, 2015.
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België
De Bezige Bij, 2015.
Oproer in Kongo
Manteau, 1990.
De wereld van Sofie – 13 maart 2023
Salomé Ysebaert (medewerker AfricaMuseum) over Paul Panda Farnana.