Mule Jenny uit 1810. Oudste bewaarde exemplaar in de wereld. | Gent, Industriemuseum.
Mule Jenny
De komst van machines en fabrieken
In 1779 maakt de Brit Samuel Crompton een nieuwe machine: de Mule Jenny. Die machine kan heel snel katoenen draden maken: bijna 200 keer sneller dan een spinnenwiel. De uitvinding zorgt voor grote veranderingen in Groot-Brittannië en in de wereld.
Draad maken met een spinnenwiel gaat langzaam. Vrouwen doen het thuis, op de boerderij. Zo verdienen ze wat extra geld.
In de jaren 1700 zoeken mensen in Groot-Brittannië naar manieren om sneller draad te kunnen maken. Er komen verschillende machines. De belangrijkste is de Mule Jenny, een machine op stoom. De uitvinding is het begin van een ontwikkeling die de wereld verandert: de industriële revolutie.
De Britten willen hun uitvinding zo goed mogelijk geheimhouden. Maar dat lukt niet. De Gentenaar Lieven Bauwens kan een Mule Jenny naar Gent brengen.
Gent, Industriemuseum.
Op het einde van de 18e eeuw bracht de stoommachine de industriële revolutie op gang. Stoom bleef tot aan de Eerste Wereldoorlog de belangrijkste drijfkracht.
De komst van machines en fabrieken
Er zijn veel redenen waarom de industriële revolutie in Groot-Brittannië begint. Daar is bijvoorbeeld veel steenkool. Die dient als brandstof voor de stoommachines. Er is ook veel katoen door de handel met andere landen. Vanuit Groot-Brittannië gaat de industriële revolutie naar de rest van Europa en de wereld.
Machines veranderen alles
Machines zijn groot en hebben stoom nodig. Ze kunnen niet bij mensen thuis staan, zoals de spinnenwielen vroeger. Dus komen er fabrieken. In plaats van thuis te werken, moeten de mensen naar een fabriek. Vaak in drukke steden. Ze verliezen zo een deel van hun vrijheid.
Machines bepalen nu wanneer en hoelang mensen moeten werken. Mensen moeten vaak heel lang werken. Er werken ook kinderen in de fabrieken. Voor hen is het heel zwaar.
Machines veranderen ook de relaties tussen landen. Landen met veel fabrieken worden rijker en machtiger. Groot-Brittannië krijgt de meeste macht in de wereld.
Focuspunten
Gent, Archief Gent.
De katoenspinnerij van Lieven Bauwens in het voormalige Gentse kartuizerklooster.
Katoen-fabrieken in Gent
Na de uitvinding van de Mule Jenny weet Groot-Brittannië: machines zijn macht. Dus wil Groot-Brittannië die machines enkel voor zichzelf. Het land verbiedt om machines te verkopen aan het buitenland.
Maar andere landen in Europa willen natuurlijk ook die machines. Met machines uit Groot-Brittannië kan je rijk worden, beseft Lieven Bauwens. Hij is een ondernemer uit Gent.
Lieven Bauwens bouwt fabrieken in Gent
Lieven Bauwens smokkeltSmokkelen is stiekem iets vervoeren. een Mule Jenny en een stoommachine uit Groot-Brittannië. Hij haalt ook arbeiders uit Groot-Brittannië. Vanaf 1800 bouwt hij machines en fabrieken in Gent.
Gent is al sinds de middeleeuwenDe periode van 500 tot 1500. een stad van stoffenmakers. Dat gebeurt lange tijd zonder machines. Tot Lieven Bauwens komt. Hij maakt van Gent een centrum van grote katoen-fabrieken in Europa.
Lieven Bauwens wil veel geld verdienen. Voor geld doet hij dingen die nu veel kritiek krijgen. Hij betaalt zijn arbeiders slecht. Hij laat gevangenen goedkoop werken. Hij werkt samen met de Fransen, die op dat moment baas zijn in de Zuidelijke Nederlanden. Hij verkoopt bijvoorbeeld spullen aan het Franse leger.
Het succes van Lieven Bauwens duurt niet zo lang. In 1814 moet hij zijn fabrieken verkopen. In 1822 sterft hij in Parijs.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-40.145.
Koning Willem I en John Cockerill ontmoeten elkaar in Seraing. In het voormalige zomerpaleis van de prinsbisschoppen van Luik (op de achtergrond van de litho) bouwde Cockerill een grote fabriek. Uit de reeks Les rencontres, 1829-1830.
Cockerill en de zware industrie in Wallonië
In de jaren 1800 is er in Vlaanderen heel weinig industrie. De katoen-fabrieken in Gent zijn bijna de enige fabrieken in Vlaanderen. Er zijn in die tijd meer fabrieken in Wallonië, vooral in de provincies Henegouwen en Luik. Er zijn ook veel steenkoolmijnen. Steenkool is de brandstof van de fabrieken.
William Cockerill
William Cockerill is een smid uit Groot-Brittannië. Hij weet veel van machines. In 1799 komt hij naar Verviers, een stad in de provincie Luik. Daar verkoopt hij machines voor de wol-fabrieken in die streek. Die machines heeft hij zelf ontworpen.
Zoon John Cockerill bouwt machines
John Cockerill is de zoon van William Cockerill. Hij start in Luik een fabriek waar ze machines bouwen. Daarmee is Groot-Brittannië niet meer het enige land dat fabrieken voor machines heeft.
Om machines te bouwen, hebben de fabrieken metaal nodig. Dus bouwen de fabrieken speciale ovens om metaal te smelten. Die werken op steenkool. Om die steenkool uit de grond te halen, hebben de mijnen machines nodig. De mijnen en de fabrieken kunnen dus niet zonder elkaar.
Zo ontstaan de grote metaal-fabrieken en steenkool-mijnen van Luik en Henegouwen. Door de industrie in Luik en Henegouwen is België rond 1850 een belangrijk industrie-land in Europa.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Museum Tour – Industriemuseum Gent
Bron: VRT archief – 16 nov 2020
Non-fictie
Katoen, de opkomst van de moderne wereldeconomie
Hollands Diep, 2016.
Gent. Stad van alle tijden
Mercatorfonds, 2016.
Het gestolde land. Een economische geschiedenis van België
Polis, 2016.
Ontdek ons industrieel erfgoed
Deltas, 2000.
Textiel: groots verleden, beloftevolle toekomst
Davidsfonds, 2017.
Kathedralen van de industrie
Borgerhoff & Lamberigts, 2021.
Wallonië, Tijdreis naar onze zuiderburen
2021.
Arm en Rijk
Unieboek/Het Spectrum, 1998.
De opkomst van de industrie 1700-1800
Corona, 2014. (12+)
Hier wordt gewerkt! Een kijk- en zoekboek doorheen ateliers
Pelckmans, 2021. (6+)
Waanzinnige uitvindingen op weg naar de moderne wereld: van ploeg tot printer
Corona, 2018. (9+)
Waarom de stoommachine geen Chinese uitvinding is. Hoe het Westen zo welvarend kon worden
Nieuw Amsterdam, 2013.
John Cockerill. Keizer van de industriële revolutie
Houtekiet, 2022.
Een kleine geschiedenis van grote durvers: buitengewone Belgische ondernemers van de middeleeuwen tot nu
Lannoo, 2020.
Fictie
Laat me gaan! Tijd van burgers en stoommachines
Zwijsen, 2020. (9+)
Voortman: de begindagen van de Gentse katoenindustrie: historiografische fictie
Academia Press, 2015.
De Avonturen van Suske en Wiske: De Hellegathonden (nr. 208)
Standaard, 1986.