Titelblad van de in 1804 voor het eerst gepubliceerde Code Civil, het onder Napoleon opgestelde burgerlijk wetboek | Parijs, Fondation Napoléon.
Het wetboek van Napoleon
De Franse tijd
Veel dingen die we nu kennen, komen uit de tijd van Napoleon. Bijvoorbeeld kilometers en liters. En ook veel wetten: regels die gelden tussen Belgen onder elkaar. Die staan in de ‘Code Napoléon’, een boek vol wetten. Dat bestaat al sinds 1804.
De ‘Code Napoléon’ is genoemd naar de Fransman Napoleon. Die was in de vroege jaren 1800 de baas in Frankrijk en in de Lage Landen. Napoleon is heel trots op het boek met wetten. De regels in het boek zijn voor iedereen dezelfde. Voor Napoleon kwam, was dat niet zo. Toen had elke streek haar eigen wetten en gewoontes.
Napoleon is niet lang de baas in de Lage Landen. Maar de ‘Code Napoléon’ blijft. Er komen wel veranderingen. Bijvoorbeeld omdat volgens het wetboek de man de baas is over zijn vrouw en kinderen. Vrouwen krijgen later dezelfde rechten. En kinderen krijgen bescherming wanneer ze slecht behandeld worden.
Washington, National Gallery of Art
In 1812 schilderde Jacques-Louis David Napoleon als een leider die tot diep in de nacht voor de Fransen aan het werk is in zijn studeerkamer. Op het tafeltje naast hem liggen de teksten van de Code Napoléon.
De Franse tijd
In 1789 komen de mensen in Frankrijk in opstand. Ze willen dat iedereen vrij is, en gelijk aan elkaar. Ze willen dat alle mensen dezelfde rechten hebben. Wanneer veel zaken in korte tijd grondig veranderen, spreken we van een revolutie.
De Franse Revolutie heeft grote gevolgen. Ook in het gebied dat nu België is. In 1795 verovert Frankrijk dat gebied.
De Fransen brengen veel nieuwe dingen mee. De adel heeft geen speciale rechten meer. En er komt een nieuwe manier om dingen te meten. Hoe groot iets is, bijvoorbeeld. Of hoeveel water er in een ton gaat. De Fransen gebruiken daarvoor meters en liters. We noemen dat het tiendelig of decimaal stelsel.
Napoleon
In 1799 wordt Napoleon Bonaparte de baas van Frankrijk. Vijf jaar later wordt hij keizer. Sommige nieuwe dingen van de Franse Revolutie verdwijnen. Maar veel nieuwe dingen blijven, zoals de burgerlijke stand en het systeem van meters en liters. En hij voert de ‘Code Napoléon’ in. Zo heeft iedereen dezelfde rechten.
In 1815 verliest Napoleon een belangrijk gevecht bij Waterloo en wordt hij weggevoerd naar een ver eiland. Toch blijven veel van de Franse vernieuwingen bestaan.
Focuspunten
Antwerpen, FelixArchief
Het Koninklijk Atheneum van Antwerpen werd in 1807, onder Frans bewind, opgericht als Ecole secondaire. Deze eerste ‘staatsschool’, zonder inmenging van de geestelijkheid, was gehuisvest in het voormalige klooster van de Zwartzusters in de gelijknamige straat. Sinds 1884 is het Atheneum gevestigd in de ‘Tempel der Wetenschap’ aan de huidige Rooseveltplaats, een gebouw ontworpen door stadsarchitect Pieter Dens (1819-1901).
Scheiding van kerk en staat
Voor de Franse Revolutie had de katholieke Kerk veel macht en rijkdom. Ze had veel gronden en eigendommen en was de baas in scholen en ziekenhuizen.
Tijdens de Franse Revolutie is de regering tegen de Kerk. Ze verplicht de Kerk om haar macht op te geven. Ook in gebieden buiten Frankrijk, zoals hier. Ze stelen dingen uit kerken. Ze verwoesten kerken en kloosters. En priesters die de revolutie niet steunen, worden gestraft.
Minder macht voor de Kerk
De Fransen maken de Kerk minder sterk. De overheid wordt belangrijker.
Trouw je? Of krijg je een baby? Dan moet je dat nu laten weten aan de gemeente, bij de burgerlijke stand. Ben je arm, of ben je ziek? Dan zal de overheid je helpen. De overheid opent ook eigen scholen.
Zelfs de kalender verandert. De Fransen tellen de jaren op een andere manier. Niet meer vanaf de geboorte van Jezus Christus, zoals vroeger. De kalender begint nu op 22 september 1792, met het jaar 1. Elk jaar heeft 12 maanden. En elke maand heeft 3 weken van 10 dagen.
De Kerk heeft steeds minder invloed. Dat vinden de mensen in de Lage Landen niet altijd goed. Ze zijn boos. Daarom laten de Fransen sommige oude dingen weer toe. Later stopt Napoleon ook met de nieuwe kalender.
Mechelen, Hof van Busleyden
In 2010 ontdekten archeologen een massagraf aan de Sint-Romboutskathedraal van Mechelen. Het bevatte de skeletten van 41 Boerenkrijgers, die op 23 oktober 1798 door het Franse leger waren gefusilleerd aan de voet van de toren.
Verzet tegen de revolutie: de Boerenkrijg
In het gebied dat vandaag België is zijn de Fransen niet populair. De mensen houden niet van de nieuwe dingen die de Fransen meebrengen. Weinig mensen steunen daarom de Fransen.
Veel mensen vinden dat de Fransen hun geloof, hun gewoontes en hun speciale rechten afnemen. In 1798 willen de Fransen dat alle jonge mannen soldaat worden in hun leger. Veel mensen zijn nu heel boos. Ze gaan vechten tegen de Fransen. Die opstand krijgt een eigen naam: de Boerenkrijg. Ook op andere plaatsen in Europa vechten mensen tegen de Fransen.
Boerenkrijg
Tijdens de Boerenkrijg vechten vooral arme arbeiders en boeren tegen de Fransen. Er zijn veel kleine gevechten op het platteland. Zoals in Bornem, Geel of Herentals.
De Boerenkrijg is geen succes. De Fransen verslaan de opstand na een gevecht vlak bij Hasselt. Duizenden mensen sterven.
In 1853 schrijft Hendrik Conscience een boek over de Boerenkrijg. Zijn boek heeft veel succes. Zo weten veel mensen van de opstand van de boeren tegen de Fransen.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Journaal
Bron: VRT archief – 5 mei 2021
Karrewiet VRT
Bron: VRT archief – 5 mei 2021
Non-fictie
Het strijdtoneel van Europa: 1648-1815: De Zuidelijke Nederlanden onder Spaans, Oostenrijks en Frans bewind
Davidsfonds, 2019.
Revolutie in Antwerpen. De aquarellen van Pierre Goetsbloets (1794-1797)
Ludion, 2021.
België onder het Frans Bewind: 1792-1815
Gemeentekrediet, 1993.
Waterloo 1815-1914: de Europese erfenis van Napoleon
Houtekiet, 2014.
De Franse Revolutie 1 – Van revolte tot republiek
Horizon, 2022.
De Franse Revolutie 2 – Van Robespierre tot Napoleon
Horizon, 2022.
Napoleon 1: van strateeg tot keizer
Manteau, 2019.
Napoleon 2: van keizer tot mythe
Manteau, 2019.
Waterloo: de laatste 100 dagen van Napoleon
Manteau, 2013.
Napoleon: de schaduw van de revolutie
De Bezige Bij, 2019.
Met Napoleon naar Moskou: de ongelooflijke overlevingstocht van Joseph Abbeel
Davidsfonds, 2011.
Antihelden: bijzondere levens van gewone mensen uit de tijd van Napoleon
WBooks, 2015.
De fantoomterreur: revolutiedreiging en de onderdrukking van de vrijheid, 1789-1848
Uitgeverij Balans, 2015.
Fictie
Bakelandt
18 delen, Saga uitgaven, 2020. (stripreeks)
De voorspelling
Davidsfonds Infodok, 2009. (12+)
De vergissing
Davidsfonds Infodok, 2003. (12+)
Soldaat Marie
Clavis, 2018. (15+)
Rood
Manteau, 2010. (12+)
IJzerkop
Querido, 2019. (14+)
Boerenkrijg
(VRT, 1999).