Aanhef van het Sociaal Pact, 1944 | Brussel, Algemeen Rijksarchief, archief VBO 1394.
Het Sociaal Pact
De sociale zekerheid en de verzorgingsstaat
20 april 1944. De vakbonden en de werkgevers ondertekenen een plan: het Sociaal Pact. Het Sociaal Pact beschermt mensen die werken. En mensen die niet meer kunnen werken, omdat ze oud of ziek zijn. Dat noemen we ‘sociale zekerheid’.
Tot 1944 krijgen mensen die werken weinig sociale bescherming. Worden ze ziek? Zijn ze oud? Of verliezen ze hun werk? Dan krijgen ze soms geen geld meer. De vakbonden willen meer rechten voor de werknemers. De werkgevers zijn het daar niet altijd mee eens.
In 1940 begint de Tweede Wereldoorlog. Duitsland wordt de baas over België. De vakbonden en werkgevers beseffen dat het een moeilijke tijd is voor de mensen. Daarom beginnen de vakbonden en werkgevers te praten over een sociaal akkoord of ‘pact’. Op 20 april 1944 is hun Sociaal Pact klaar. Na de Tweede Wereldoorlog maakt de overheid een wet van dat Sociaal Pact.
Gent, Amsab-ISG, fo003470.
Arbeidsters blokkeren de fabriekspoort van de naaigarenfabriek Filature et Filteries Réunies in Aalst tijdens de algemene staking van 1936. Door de wekenlange werkstaking dwongen werknemers onder meer één week betaalde vakantie af.
De sociale zekerheid en de verzorgingsstaat
Op het einde van de jaren 1800 zijn er in België veel stakingen en betogingen. Op die manier vragen arbeiders meer rechten. Arbeiders richten zelf nieuwe organisaties op. Zo komen er bijvoorbeeld ziekenfondsen. Zij helpen mensen die niet kunnen werken omdat ze ziek zijn. Er komen ook fondsen voor werklozen en voor mensen die te oud zijn om te werken. Die fondsen zijn meestal vrijwillig. De arbeiders betalen geld om er lid van te worden. Vaak krijgen die fondsen ook steun van de overheid.
Meer bescherming
In de jaren 1930 is er veel werkloosheid. De sociale bescherming moet beter, vinden veel mensen. Daarom komt er na de Tweede Wereldoorlog een verzekering voor werknemers. Die is verplicht. Worden werknemers ziek of hebben ze een handicap? Of hebben ze geen werk meer? Dan krijgen ze een uitkering. Mensen die met pensioen gaan en gezinnen met kinderen, krijgen ook geld. Zo ontstaat de ‘sociale zekerheid’.
Sociale zekerheid
De sociale zekerheid is een verzekering. Iedereen betaalt mee: de werkgevers, de overheid en de mensen die werken. Elke maand geven werkende mensen een stukje van hun loon aan de sociale zekerheid. Vakbonden, ziekenfondsen en fondsen voor kindergeld verdelen al het geld onder de mensen die het nodig hebben. De overheid controleert of de sociale zekerheid goed werkt.
Focuspunten
Leuven, KADOC-KU Leuven.
Interprofessionele akkoorden zorgden vanaf 1960 voor nieuwe sociale voordelen. Rerum Novarumoptocht van de christelijke arbeidersbeweging in Antwerpen, 1962.
Vakbonden en bazen werken samen
Al voor de Tweede Wereldoorlog zijn er vakbonden. Die komen op voor de rechten van mensen die werken. Ze overleggen met de bazen. Ze maken afspraken over lonen en over betere regels op het werk. De vakbonden hebben veel leden. Daardoor hebben ze macht: de bazen luisteren naar de vragen van de vakbonden.
Sommige veranderingen komen er door overleg, andere veranderingen komen door stakingen. In 1936 is er bijvoorbeeld een staking die weken duurt. Na die staking krijgen de mensen voor de eerste keer betaald verlof: ze mogen zes dagen per jaar vrijaf nemen. Tijdens dat verlof krijgen ze nog altijd hun loon. Dat is in die tijd heel speciaal.
Meer overleg, minder staken
Dankzij het Sociaal Pact komt er meer overleg tussen werknemers en hun bazen. De mensen kunnen nog altijd staken. Maar samenwerken en overleggen wordt belangrijker.
Het overleg werkt goed. Zeker in de jaren 1960. Dat komt omdat het goed gaat met het land. De economie groeit. Veel mensen hebben werk. Er zijn steeds minder conflicten en stakingen.
Gent, Amsab-ISG, fo023944, Dieter Telemans/rechten SOFAM België.
De Vlaamse sociale partners (vakbonden en werkgevers) in overleg met de Vlaamse regering, 1998.
Problemen
De sociale zekerheid is heel belangrijk voor de mensen. Maar er zijn ook problemen.
Crisis in de jaren 1970 en 1980
In de jaren 1970 begint een grote crisis. Veel mensen hebben geen werk. Dat is duur voor de sociale zekerheid. Want mensen die niet werken, krijgen geld van de sociale zekerheid. Tegelijk krijgt de sociale zekerheid minder geld van mensen die wel werken.
Met pensioen
Na de Tweede Wereldoorlog worden er veel baby’s geboren in België. We noemen de mensen die dan geboren worden ‘babyboomers’. In de jaren 1960 en 1970 beginnen de babyboomers te werken. Zij zijn met veel, dus de sociale zekerheid krijgt veel geld van hen. Maar in de jaren 2000 gaan de babyboomers met pensioen. Er zijn dus steeds meer mensen die een pensioen moeten krijgen. Zal de sociale zekerheid genoeg geld hebben om dat te kunnen betalen? Dat is een grote uitdaging.
Niet iedereen kent zijn rechten
Sommige mensen weten goed hoe ze een uitkering kunnen krijgen. Ze weten welke rechten ze hebben. Maar andere mensen weten niet hoe ze een uitkering moeten aanvragen. Zij vinden het moeilijk om de juiste info te krijgen over hun rechten. De mensen die de hulp echt nodig hebben, krijgen die dus niet altijd.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Panorama
Bron: VRT archief, KADOC,Smalfilmstudio, Archief Emiel Hendriks – 12 mei 1983
Histories – Achiel Van Acker , Journaal
Bron: VRT archief, AMSAB – 26 jan 1999
Non-fictie
Wat zoudt gij zonder ‘t werkvolk zijn? De geschiedenis van de Belgische arbeidersbeweging 1830-2015
Van Halewyck, 2015.
De schaduw van het interbellum België, 1918-1939
Lannoo, 2017.
De christelijke arbeidersbeweging in België
2 dln., UPL, 1991.
Het Sociaal Pact van 1944. Oorsprong, betekenis en gevolgen
VUBPress 1995.
Het Sociaal Pact van 20 april 1944: kanttekeningen bij een politieke tekst
Brood & Rozen, 2015, 4, p.26-49.
Sociaal-economisch overleg in België sedert 1918
VUBPress, 1995.
Een geschiedenis van het sociaaleconomisch overleg in Vlaanderen (1945-2010). 25 Jaar SERV
Academia Press, 2010.
Wij zijn de AC: 100 jaar Algemene Centrale ABVV, 200 jaar syndicale geschiedenis
AMSAB, 2008.
De beginjaren van de sociale zekerheid in België, 1944-1963
VUB Press, 2014.
In naam van de sociale vooruitgang: de rol van de overheid in het sociaal overleg in België (1944-1981)
Acco, 2007.
Fictie
Groenten uit Balen
De Bezige Bij, 1972.
Het koekoeksjong
Kritak, 1995.
Moeder, waarom leven wij?
Houtekiet, 1999.
