Een anonieme schilder toont de Grote Markt van Brussel tijdens een hevig bombardement door het Franse leger in de nacht van 13 op 14 augustus 1695. | Brussel, Museum van de stad Brussel.
Het bombardement van Brussel
Oorlogen in de Spaans-Habsburgse Nederlanden
Frankrijk heeft in 1695 al enkele jaren ruzie met Engeland, het Duitse Rijk, het Spaanse Rijk en de Republiek. Ze vechten hun oorlog uit in het gebied dat vandaag België is. Dat maakt deel uit van het Spaanse Rijk. En het ligt precies tussen die grote rijken in. In 1695 beschiet het Franse leger de stad Brussel. Het bombardement duurt drie dagen.
De Fransen beschieten Brussel om de legers van hun vijanden weg te lokken van andere plaatsen. In Brussel zijn er bijna geen soldaten. Alleen gewone mensen. Die kunnen bijna allemaal op tijd vluchten.
Maar de bommen van de Fransen maken duizenden huizen kapot. Het centrum van Brussel is bijna helemaal weg. En veel kunstwerken gaan verloren. Overal in Europa is men heel boos. Het is een zinloos bombardement.
Op de plaats waar de bommen vielen, komen nieuwe huizen. Ook de Grote Markt wordt opnieuw gebouwd.
Antwerpen, KMSKA – www.artinflanders.be – fotograaf Rik Klein Gotink.
Maximiliaen Pauwels, De afkondiging van de Vrede van Münster op de Grote Markt van Antwerpen in 1648.
Oorlogen in de Spaans-Habsburgse Nederlanden
Ook voor 1695 waren er al veel oorlogen in het België van vandaag.
De Tachtigjarige Oorlog
De Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. horen in de jaren 1500 bij Spanje. Maar velen in de Lage Landen willen geen deel van Spanje meer zijn. De noordelijke Lage Landen, dat is het gebied dat vandaag Nederland is, willen zelfs een apart land zijn. Dat vindt Spanje niet goed. Er komt een oorlog. Die duurt tachtig jaar. Er wordt vooral gevochten in de zuidelijke Lage Landen.
Pas in 1648 is er vrede. Er komt een nieuwe grens, tussen de noordelijke en de zuidelijke Lage Landen. Die grens loopt ongeveer waar nu de grens tussen België en Nederland loopt. In het zuiden van die grens blijft Spanje de baas.
Oorlog tussen Frankrijk en Spanje
Na 1648 maken Spanje en Frankrijk veel ruzie. In 1661 komt Lodewijk de Veertiende aan de macht in Frankrijk. Die voert veel oorlog, tegen verschillende landen. Daarom vechten Spanje, Engeland, Duitsland en de Republiek samen tegen Frankrijk. Lodewijk laat in 1695 Brussel kapotschieten.
Focuspunten
Versailles, Château de Versailles, Gérard Blot.
Tijdens de oorlog tussen Spanje en Frankrijk werd Kortrijk in 1667 door Lodewijk XIV ingenomen. De Fransen stootten vervolgens via Oudenaarde en Aalst door tot Dendermonde. Op de witte schimmel rijdt Lodewijk XIV, in de verte ligt de stad Kortrijk. Adam-Frans van der Meulen, Beleg van Kortrijk door Lodewijk XIV.
De grens met Frankrijk
Pas in 1713 komt er vrede tussen Spanje en Frankrijk. Daardoor komt er een nieuwe grens tussen het gebied dat vandaag België is en Frankrijk. Sommige steden uit Vlaanderen horen vanaf dan bij Frankrijk. Bijvoorbeeld Duinkerke, Kassel en Rijsel. De Franse grens loopt dan ongeveer gelijk met de grens die er nu is tussen Frankrijk en België.
Het noord-oosten van Frankrijk heet nog altijd Frans-Vlaanderen. Daar spraken de mensen heel lang Nederlands. Maar kort voor 1800 beslist Frankrijk dat iedereen in het land Frans moet spreken. Vandaag spreekt bijna niemand nog Nederlands in Frans-Vlaanderen.
Maar sommige Vlaamse gebruiken zijn gebleven, zoals kermissen, en stoeten met reuzen. Sinds 2021 mogen mensen daar Vlaams (of ‘le flamand’) spreken van de Franse overheid.
Amsterdam, Rijksmuseum, RP-P-OB-77.243.
De Grote Markt van Brussel na het bombardement. Links de overeind gebleven gevel van het stadhuis, achteraan uitgebrande gildehuizen, rechts achteraan de toren van de Sint-Niklaaskerk en daarvoor het uitgebrande Broodhuis. Gravure door Richard van Orley uit de reeks Perspectives des ruines de la ville de Bruxelles (1695), gebaseerd op tekeningen van Augustin Coppens.
De Grote Markt van Brussel
In 1695 vernielen de bommen van het Franse leger het centrum van Brussel. Het centrum moet opnieuw gebouwd worden. Maar de mensen zijn het niet eens over hoe dat moet gebeuren.
De mensen van de stad willen de Grote Markt terug zoals die was voor de bommen vielen. Met kronkelende straten en smalle huizen met versierde gevels. Maar de Spaanse bestuurder wil een nieuwe, moderne stad. Hij wil een stad die indruk maakt. Met rechte straten en grote huizen. En gevels die er hetzelfde uitzien. Dat is netjes en ordelijk, vindt hij.
Een mix van oud en nieuw
Uiteindelijk komt er een oplossing. Aan de ene kant van de Grote Markt worden hoge, smalle huizen gebouwd. Ze zijn mooi versierd. Aan de andere kant staat het grote Huis van de Hertogen van Brabant. Dat zijn eigenlijk zeven huizen achter één gevel. Ook andere nieuwe huizen op de Grote Markt zijn groot en minder versierd. Dat vindt de Spaanse bestuurder mooier. De Grote Markt is dus een mix tussen de plannen van de mensen van de stad en de plannen van de Spaanse bestuurder. Toch vormt de Grote Markt één mooi geheel.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Boulevard – Verloren land
Bron: VRT archief – 2 nov 1994
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief – 10 sep 2011
Non-fictie
Het strijdtoneel van Europa 1648-1815: de Zuidelijke Nederlanden onder Spaans, Oostenrijks en Frans bewind
Davidsfonds, 2019.
Historische atlas van Frans-Vlaanderen
Despriet, 1998.
Slagveld van Europa: duizend jaar oorlog in de Zuidelijke Nederlanden
Globe, 2007.
Een geschiedenis van Brussel
Lannoo, 2006.
België in de 17de eeuw: de Spaanse Nederlanden en het prinsbisdom Luik
Snoeck, 2006.
Oranje tegen de Zonnekoning: De strijd van Willem III en Lodewijk XIV om Europa
Uitgeverij Atlas Contact, 2016.
Bastions voor koning en God: forten en verdedigingswerken in het krekengebied van Oost-Vlaanderen
Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2004.
De inname van Tienen 1635. Het drama van een grensstad
Uitgeverij Omniboek, 2023.
De Veertigjarige Oorlog 1672-1712: de strijd van de Nederlanders tegen de Zonnekoning
Prometheus, 2020.