Een standerdmolen uit Vieil Rentier d’Audenarde, een grondregister van het einde van de 13e eeuw | Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms. 1175, fol. 15r.
De windmolen van Wormhout
Vernieuwingen in de landbouw
Rond 1200 zijn er nieuwe werktuigen in de Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. : windmolens. Windmolens zijn grote houten toestellen. Ze werken dankzij de wind. Ze maken het werk van de mensen op het platteland makkelijker. De boeren hebben nu meer tijd voor ander werk. Daardoor verandert er veel.
Aan de buitenkant heeft een windmolen vier lange houten bladen. Dat zijn de wieken. Als de wind tegen de wieken blaast, draaien ze rond.
De wieken hangen vast aan twee grote, ronde stenen. Die liggen op elkaar. Dat zijn de molenstenen. Draaien de wieken? Dan draaien de molenstenen over elkaar. Ze pletten korrels graan tot een poeder: meel. Daarmee maken mensen brood.
De eerste windmolen
We weten niet wie de uitvinder van de windmolen is. Maar de eerste windmolen in onze streken die we kennen, is die van Wormhout. Dat is een klein dorp. Vandaag ligt het in Frankrijk. In 1183 staat er al een windmolen.
Les Très Riches Heures du duc de Berry, mars, rond 1410, Chantilly, Musée Condé, ms. 65, fol. 3v.
Keerploeg en drieslagstelsel in de 15e eeuw.
Vernieuwing in de landbouw
Tussen 1000 en 1300 wonen er steeds meer mensen in de Lage Landen. Er moet meer eten komen, anders hebben ze honger. De boeren proberen daarom meer planten te kweken op hun grond. Ze gebruiken ook nieuwe stukken grond. Dat kunnen ze alleen door nieuwe dingen te proberen.
Nieuwe dingen
- Boeren laten af en toe een stuk grond braak liggen. Ze zaaien er dan geen planten op. Zo kan de grond rusten. Daarna groeien de planten weer beter.
- Ze telen nieuwe planten, zoals erwten en bonen. Die leveren meer eten op.
- Ze gebruiken nieuwe machines, zoals windmolens.
- Ze delen hun machines en hun dieren met elkaar.
- Op gronden waar er te veel water is, graven ze grachten. Zo gaat het water weg.
Meer eten, maar niet genoeg
Door al die nieuwe dingen is er meer eten voor meer mensen. Toch is er nog niet altijd genoeg voor iedereen. De arme mensen zijn altijd de eersten die niet genoeg eten hebben. Soms is er zelfs hongersnood. Daarom wordt er extra graan gekocht in het buitenland. Bijvoorbeeld in Frankrijk of het huidige Estland, Letland en Litouwen.
Focuspunten
Gent, Universiteitsbibliotheek.
De Engelse aristocraat Richard Weston (1591-1652) verbleef in 1644-1645 als balling in de Zuidelijke Nederlanden. Zijn bevindingen over de landbouwpraktijk in Brabant en Vlaanderen, meer bepaald over de afwisseling van gewassen, verschenen in boekvorm en oefenden een reële invloed uit op de vernieuwing van de Engelse landbouw.
Meer mensen, meer steden
Door de nieuwe landbouw is er meer eten. De bevolking blijft groeien. In 1300 wonen er vier keer meer mensen in de Lage Landen dan in 950.
Meer en grotere steden
Door alle vernieuwing in de landbouw zijn er minder mensen nodig om planten te zaaien en te oogsten. Die mensen kunnen nu ander werk doen. Bijvoorbeeld kleren maken of potten bakken. Of spullen kopen en verkopen. Dat gebeurt vooral in de stad. Zo komen er meer en grotere steden.
In de Lage Landen zijn er veel steden. Rond 1450 woont een op de drie mensen in een stad. Gent is een van de grootste steden van Europa. Er wonen misschien wel 80.000 mensen.
Niet genoeg grond
Niet iedereen verhuist vrijwillig naar de stad. Rond 1300 worden alle goede gronden gebruikt. Er blijven alleen slechte gronden over. Planten groeien er niet goed. Maar de bevolking blijft wel groeien. Daardoor is er niet genoeg grond voor alle boeren. Sommige boeren verhuizen daarom naar de stad. Ze zoeken er ander werk.
Leuven, KADOC-KU Leuven, B00014112.
Het Brabants trekpaard is als Belgian Draught bekend tot in Amerika. Na de Tweede Wereldoorlog moest het zijn plaats op het veld afstaan aan de krachtigere tractor, hét symbool van de industriële landbouw.
Vernieuwingen in de landbouw tussen 1700 en 1900
Tussen 1700 en 1800 stijgt het aantal mensen in het westen van Europa. Ook in het gebied dat nu Vlaanderen is. Daar stijgt het aantal mensen van 1,2 miljoen naar 1,9 miljoen.
Er is opnieuw meer eten nodig. Boeren gaan nieuwe gronden gebruiken. En ze proberen meer te planten op één stuk grond. Ze gaan dus opnieuw op zoek naar nieuwe manieren van landbouw.
Nieuwe dingen
- Boeren zaaien nieuwe planten, zoals de aardappel. Die plant levert veel eten op.
- Boeren maken de grond meer vruchtbaar door afwisselend verschillende planten te telen. Bijvoorbeeld eerst aardappelen voor de mens. En daarna rapen en klaver voor dieren.
- Er is meer eten voor dieren, dus zijn er meer dieren. Zo komt er meer mest. Mest maakt de bodem meer vruchtbaar.
Niet genoeg eten
Tussen 1800 en 1900 blijft de bevolking groeien. In 1880 wonen er 3,3 miljoen mensen in de streek die nu Vlaanderen is. Er is weer niet genoeg eten. Daarom wordt er graan gekocht in Amerika. En veel arme mensen verhuizen naar Amerika. Daardoor is er hier minder eten nodig.
Nog nieuwe dingen
Rond 1900 leren mensen mest maken in een fabriek. Kunstmest maakt de grond nog meer vruchtbaar. En dankzij nieuwe machines kunnen de boeren nog sneller werken.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Voor Boer en Tuinder
Bron: VRT archief, Centrum Agrarische Geschiedenis – 26 jan 1964
Terzake
Bron: VRT archief, Huis van Alijn, Cinematek – 28 feb 2023
Non-fictie
Eeuwen des onderscheids: een geschiedenis van middeleeuws Europa
Prometheus, 2020.
Het dagelijks leven in de middeleeuwen: de wereld van boeren, burgers, ridders en monniken
Tirion, 2001.
Leven in de middeleeuwen
Davidsfonds, 2000.
Middeleeuwse wetenschap 500-1500
Corona, 2014.
Zo was het vroeger… landelijk leven in Vlaanderen
Davidsfonds, 2004.
Tractor: een geschiedenis
AUP, 2018.
De middeleeuwers: mannen en vrouwen uit de Lage Landen, 450-900
Omniboek, 2020.
Landschap en landbouw in middeleeuws Vlaanderen
Gemeentekrediet, 1995.