Paul Jean Clays, Feestelijkheden op de Antwerpse Schelde bij de afkoop van de Scheldetol in 1863 | Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts.
De vrijmaking van de Schelde
Antwerpen, poort naar de wereld
In de jaren 1600, 1700 bestaan de Lage Landen uit twee aparte delen: een zuidelijk deel (ongeveer het huidige België) en een noordelijk deel (ongeveer het huidige Nederland). Antwerpen is een haven in het zuidelijke deel. Boten varen van de zee naar Antwerpen via de Schelde. Maar eerst moeten ze tolGeld dat je moet betalen om een weg, rivier of brug te mogen gebruiken. betalen aan het noordelijk deel van de Lage Landen. De tol maakt het duurder om spullen uit het buitenland per boot naar Antwerpen te brengen. Dat is slecht voor de haven.
In de jaren 1800 gaat het beter met de haven van Antwerpen. De stad en de overheid maken de haven groter en beter. Er komt weer meer handel. In 1863 onderhandelen de Belgische en Nederlandse overheden over de tol. Vanaf 1863 moeten boten die niet meer betalen. Op 1 en 2 augustus 1863 is het daarom groot feest in Antwerpen.
Antwerpen, FelixArchief, 2004#2738.
Twee stoomschepen aan de Antwerpse Rijnkaai rond 1900. In de tweede helft van de 19e eeuw vervingen stoomschepen de zeilschepen. Vanaf de jaren 1950 domineerde de dieselmotor.
Antwerpen, poort naar de wereld
Vanaf de jaren 1850 komen steeds meer schepen naar de haven van Antwerpen. Die schepen worden ook steeds groter.
De stad Antwerpen en de overheid van België geven veel geld om de haven te verbeteren.
- Er komen dokken, waar boten steenkool of graan in- en uitladen.
- Er komen kranen om goederen op en van schepen te laden.
- Er komen opslag-plaatsen om goederen in te bewaren.
- Er komen spoorwegen om goederen over land van en naar de haven te brengen.
Spullen voor de hele wereld
In de haven van Antwerpen komen veel schepen met eten aan. Er komen ook belangrijke grond-stoffen voor fabrieken binnen, zoals steenkool en ijzer. En vanuit Antwerpen vertrekken schepen met de spullen die in België gemaakt zijn. Dat zijn vooral spullen van ijzer en staal.
Vanaf de jaren 1950 voert Antwerpen ruwe olie in. Er komen heel wat fabrieken die de olie bewerken tot brand-stoffen en kunst-stoffen, zoals plastic.
In de jaren 1970 groeit de haven nog meer. Er komen containers uit de hele wereld aan. Die worden in Antwerpen bewaard en dan verder vervoerd. Over zee, in grote schepen, maar ook steeds vaker over land, met vrachtwagens. Dat zorgt voor veel verkeer op de weg. Er zijn lange files.
Ook komen er steeds meer drugs aan via de haven. Dat zorgt voor grote problemen.
Focuspunten
Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, MAS, AS.1995.012.064.
Vertrek van een Congoboot aan het Steen in 1956.
Red Star Line en Congo-boot
Behalve spullen passeren er ook miljoenen mensen uit de hele wereld door de Antwerpse haven. Twee bedrijven zijn daarbij belangrijk.
De schepen van de Red Star Line
Van 1873 tot 1934 brengen de schepen van de Red Star Line migranten van Antwerpen naar de Verenigde Staten van Amerika. De migranten komen uit heel Europa. Ze gaan naar Amerika om daar te werken en een nieuw leven te beginnen. Is hun werk gedaan? Of willen ze familie bezoeken in Europa? Dan reizen ze terug met de Red Star Line. De Red Star Line vervoert in totaal ongeveer 2,5 miljoen mensen.
In de jaren 1920 laat Amerika migranten minder makkelijk binnen. In de jaren 1930 doet de Amerikaanse economie het slecht. Er is minder werk voor migranten. Daardoor moet de Red Star Line uiteindelijk stoppen.
De Congo-boten
Van 1908 tot 1960 heeft België een kolonieEen gebied in het buitenland dat een land verovert en bestuurt voor zijn rijkdom. in Congo. De boten van de Compagnie Maritime Belge varen tussen Antwerpen en Congo. Die boten worden daarom ‘Congo-boten’ genoemd. Ze vervoeren spullen en mensen.
Vanaf de jaren 1960 nemen mensen steeds vaker het vliegtuig. En vanaf 1960 is Congo geen kolonie meer van België. De Compagnie Maritime Belge vervoert dan alleen nog spullen, ook naar andere landen in de wereld.
Privécollectie Peter Lembrechts.
Op 6 oktober 1973 protesteerden ongeveer 5000 fietsers onder leiding van pater Luc Versteylen (1927-2021) op de Grote Markt van Antwerpen tegen de aanleg van het duwvaartkanaal Oelegem-Zandvliet. Daarmee kantten ‘de Groene Fietsers’ zich tegen het opofferen van kwetsbare natuur voor economische groei. De ecologische beweging van Versteylen groeide uit tot Agalev (Anders Gaan Leven) en werd in 1977 een politieke partij.
Grenzen aan de groei
Na de Tweede Wereldoorlog groeit de Antwerpse haven nog meer. De overheid van België geeft veel geld om de haven te verbeteren en te vergroten.
Aan de Schelde komen er dokken, sluizen en kanalen. De rivier wordt dieper en breder gemaakt. Zo kunnen ook heel grote en zware schepen de rivier opvaren tot in Antwerpen.
Veel dorpen langs de Schelde worden afgebroken om plaats te maken voor de haven, zoals Oosterweel, Wilmarsdonk en Oorderen. Duizenden mensen moeten verhuizen. Ook grond voor landbouw en natuurgebied moet weg.
De haven wordt te groot
De mensen protesteren. Ze zijn boos over de plannen om de haven steeds groter te maken. Vanaf de jaren 1970 is er nog meer protest. Veel mensen voeren actie tegen de vervuiling van de lucht en het water.
Sinds de jaren 2000 is er nog een groot probleem: de opwarming van het klimaat. De fabrieken in de haven, de grote schepen en vrachtwagens, die stoten veel schadelijke gassen uit. Die gassen zijn slecht voor het milieu en het klimaat.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Labyrint – Haven van Antwerpen
Bron: VRT archief, Felixarchief Antwerpen e.a. – 26 maa 1985
Ontmoeting met twee sterren
Bron: VRT archief – 17 jun 1958
Labyrint – Haven van Antwerpen
Bron: VRT archief, Felixarchief Antwerpen e.a. – 26 maa 1985
Red Star Line – Het vertrek
Bron: VRT archief, Offworld Eklektik Productions – 1 okt 2013
Vlaanderen Vakantieland
Bron: VRT archief, Red Star Line Museum e.a. – 5 okt 2013
De Memoires – Luc Versteylen
Bron: VRT archief – 10 apr 2006
De jaren zeventig – Het groene verzet
Bron: VRT archief – 23 jan 1997
De jaren zeventig – Het groene verzet
Bron: VRT archief – 23 jan 1997
Terug naar Oosterdonk
Bron: VRT archief, Canvas en KRO en Favourite Films – 1 nov 1997
Terug naar Oosterdonk
Bron: VRT archief, Canvas en KRO en Favourite Films – 18 okt 1997
Pallieter
Bron: VRT archief, Eyeworks – 1976
Non-fictie
Red Star Line Antwerpen, 1873-1934
Davidsfonds, 2013.
Het red star line museum Antwerpen: over miljoenen mensen en één droom
Ludion, 2014.
CMB 125. Navigeren door een wereld in verandering
CMB, 2020.
Strijd om de stroom. Een politieke geschiedenis van de Schelde
Davidsfonds, 2013.
Fictie
La nouvelle Carthage
Espace Nord, 2015.
Het dwaallicht
Polis, 2018.
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België
De Bezige Bij, 2015.
Suske en Wiske, Sterrenrood (nr. 342)
De Standaard, 2014.
Suske en Wiske. Het Verdronken Land (nr. 234)
De Standaard, 2000.
Nu kijken
Virtuele tour door Port of Antwerp
Bijkomend kijk/luister materiaal
Terug naar Oosterdonk
Over het verdwijnen van de polderdorpen door de uitbreiding van de haven (1997)
Over Water
Speelt zich af in de Antwerpse haven (2018-2020)