Vrijmaking van de Schelde.

Paul Jean Clays, Feestelijkheden op de Antwerpse Schelde bij de afkoop van de Scheldetol in 1863 | Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, MAS, foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts.

Economie & technologie
Lees dit artikel in:
1863
Lees voor

De vrijmaking van de Schelde

Antwerpen, poort naar de wereld

In de jaren 1600, 1700 bestaan de Lage Landen uit twee aparte delen: een zuidelijk deel (ongeveer het huidige België) en een noordelijk deel (ongeveer het huidige Nederland). Antwerpen is een haven in het zuidelijke deel. Boten varen van de zee naar Antwerpen via de Schelde. Maar eerst moeten ze tolGeld dat je moet betalen om een weg, rivier of brug te mogen gebruiken.  betalen aan het noordelijk deel van de Lage Landen. De tol maakt het duurder om spullen uit het buitenland per boot naar Antwerpen te brengen. Dat is slecht voor de haven.

Lees voor

In de jaren 1800 gaat het beter met de haven van Antwerpen. De stad en de overheid maken de haven groter en beter. Er komt weer meer handel. In 1863 onderhandelen de Belgische en Nederlandse overheden over de tol. Vanaf 1863 moeten boten die niet meer betalen. Op 1 en 2 augustus 1863 is het daarom groot feest in Antwerpen.

Twee stoomschepen.

Antwerpen, FelixArchief, 2004#2738.

Twee stoomschepen aan de Antwerpse Rijnkaai rond 1900. In de tweede helft van de 19e eeuw vervingen stoomschepen de zeilschepen. Vanaf de jaren 1950 domineerde de dieselmotor.

Lees voor

Antwerpen, poort naar de wereld

Vanaf de jaren 1850 komen steeds meer schepen naar de haven van Antwerpen. Die schepen worden ook steeds groter.

De stad Antwerpen en de overheid van België geven veel geld om de haven te verbeteren.

  • Er komen dokken, waar boten steenkool of graan in- en uitladen.
  • Er komen kranen om goederen op en van schepen te laden.
  • Er komen opslag-plaatsen om goederen in te bewaren.
  • Er komen spoorwegen om goederen over land van en naar de haven te brengen.

Spullen voor de hele wereld

In de haven van Antwerpen komen veel schepen met eten aan. Er komen ook belangrijke grond-stoffen voor fabrieken binnen, zoals steenkool en ijzer. En vanuit Antwerpen vertrekken schepen met de spullen die in België gemaakt zijn. Dat zijn vooral spullen van ijzer en staal.

Vanaf de jaren 1950 voert Antwerpen ruwe olie in. Er komen heel wat fabrieken die de olie bewerken tot brand-stoffen en kunst-stoffen, zoals plastic.

In de jaren 1970 groeit de haven nog meer. Er komen containers uit de hele wereld aan. Die worden in Antwerpen bewaard en dan verder vervoerd. Over zee, in grote schepen, maar ook steeds vaker over land, met vrachtwagens. Dat zorgt voor veel verkeer op de weg. Er zijn lange files.

Ook komen er steeds meer drugs aan via de haven. Dat zorgt voor grote problemen.

Focuspunten

Schelde vertrek Congoboot.

Antwerpen, Collectie Stad Antwerpen, MAS, AS.1995.012.064.

Vertrek van een Congoboot aan het Steen in 1956.

 

 

 

 

Lees voor

Red Star Line en Congo-boot

Behalve spullen passeren er ook miljoenen mensen uit de hele wereld door de Antwerpse haven. Twee bedrijven zijn daarbij belangrijk.

De schepen van de Red Star Line

Van 1873 tot 1934 brengen de schepen van de Red Star Line migranten van Antwerpen naar de Verenigde Staten van Amerika. De migranten komen uit heel Europa. Ze gaan naar Amerika om daar te werken en een nieuw leven te beginnen. Is hun werk gedaan? Of willen ze familie bezoeken in Europa? Dan reizen ze terug met de Red Star Line. De Red Star Line vervoert in totaal ongeveer 2,5 miljoen mensen.

In de jaren 1920 laat Amerika migranten minder makkelijk binnen. In de jaren 1930 doet de Amerikaanse economie het slecht. Er is minder werk voor migranten. Daardoor moet de Red Star Line uiteindelijk stoppen.

De Congo-boten

Van 1908 tot 1960 heeft België een kolonieEen gebied in het buitenland dat een land verovert en bestuurt voor zijn rijkdom.  in Congo. De boten van de Compagnie Maritime Belge varen tussen Antwerpen en Congo. Die boten worden daarom ‘Congo-boten’ genoemd. Ze vervoeren spullen en mensen.

Vanaf de jaren 1960 nemen mensen steeds vaker het vliegtuig. En vanaf 1960 is Congo geen kolonie meer van België. De Compagnie Maritime Belge vervoert dan alleen nog spullen, ook naar andere landen in de wereld.

Groene Fietsers.

Privécollectie Peter Lembrechts.

Op 6 oktober 1973 protesteerden ongeveer 5000 fietsers onder leiding van pater Luc Versteylen (1927-2021) op de Grote Markt van Antwerpen tegen de aanleg van het duwvaartkanaal Oelegem-Zandvliet. Daarmee kantten ‘de Groene Fietsers’ zich tegen het opofferen van kwetsbare natuur voor economische groei. De ecologische beweging van Versteylen groeide uit tot Agalev (Anders Gaan Leven) en werd in 1977 een politieke partij.

Lees voor

Grenzen aan de groei

Na de Tweede Wereldoorlog groeit de Antwerpse haven nog meer. De overheid van België geeft veel geld om de haven te verbeteren en te vergroten.

Aan de Schelde komen er dokken, sluizen en kanalen. De rivier wordt dieper en breder gemaakt. Zo kunnen ook heel grote en zware schepen de rivier opvaren tot in Antwerpen.

Veel dorpen langs de Schelde worden afgebroken om plaats te maken voor de haven, zoals Oosterweel, Wilmarsdonk en Oorderen. Duizenden mensen moeten verhuizen. Ook grond voor landbouw en natuurgebied moet weg.

De haven wordt te groot

De mensen protesteren. Ze zijn boos over de plannen om de haven steeds groter te maken. Vanaf de jaren 1970 is er nog meer protest. Veel mensen voeren actie tegen de vervuiling van de lucht en het water.

Sinds de jaren 2000 is er nog een groot probleem: de opwarming van het klimaat. De fabrieken in de haven, de grote schepen en vrachtwagens, die stoten veel schadelijke gassen uit. Die gassen zijn slecht voor het milieu en het klimaat.

Rond 1500 groeide Antwerpen uit tot de belangrijkste haven van Noordwest-Europa. Ets van de Antwerpse prentkunstenaar Joris Hoefnagel, rond 1574 of 1598. De stadsomwalling en de citadel zijn goed te zien.
Universiteit Antwerpen, Bijzondere Collecties, Prentenkabinet, tg:uapr:31.

Rond 1500 groeide Antwerpen uit tot de belangrijkste haven van Noordwest-Europa. Ets van de Antwerpse prentkunstenaar Joris Hoefnagel, rond 1574 of 1598. De stadsomwalling en de citadel zijn goed te zien.

Schelde Vrij monument.
Antwerpen, FelixArchief, GP#8322.

Sinds 1883 siert het monument Schelde Vrij de Antwerpse Marnixplaats. Gedenktekens, herdenkingen, tentoonstellingen en geschiedenisboeken stelden de vrijmaking van de Schelde voor als hét symbolische keerpunt in de Antwerpse havengeschiedenis.

Eugeen Van Mieghem.
Privécollectie.

Eugeen Van Mieghem, Emigranten in de Montevideostraat, 1899. De Antwerpse kunstenaar (1875-1930) vereeuwigde in dit pastel schilderij een groep Joodse landverhuizers uit het Russische rijk, wachtend aan de gebouwen van de Red Star Line.

Entrepot du Congo.
Wikimedia Commons.

Zicht op het Entrepôt du Congo aan de Antwerpse Plantinkaai. Het pakhuis was eigendom van de handelsfirma van Edouard Bunge (1851-1927), draaischijf van rubber en ivoor. Bunge financierde ook Leopold II en de Onafhankelijke Congostaat.

Schelde laden en lossen.
Antwerpen, FelixArchief GP#8346.

Laden en lossen in de haven van Antwerpen, rond 1900.

Wilmarsdonk.
Antwerpen, FelixArchief, FOTO-HB#1458.

Wilmarsdonk was een van de polderdorpen die na de Tweede Wereldoorlog moesten verdwijnen om plaats te maken voor de Antwerpse Haven. Alleen de kerktoren bleef er staan.

Petrochemische cluster 1979.
Antwerpen, FelixArchief, FOTO-HB#2468.

Petrochemie in het Antwerpse havengebied. Anno 2023 kent Antwerpen de grootste petrochemische cluster van Europa.

Ontdek nog meer over dit onderwerp

Antwerpen vrij
Labyrint – Haven van Antwerpen

Bron: VRT archief, Felixarchief Antwerpen e.a. – 26 maa 1985

Congoboot
Ontmoeting met twee sterren

Bron: VRT archief – 17 jun 1958

Haven
Labyrint – Haven van Antwerpen

Bron: VRT archief, Felixarchief Antwerpen e.a. – 26 maa 1985

Red Star Line
Red Star Line – Het vertrek

Bron: VRT archief, Offworld Eklektik Productions – 1 okt 2013

Red Star Line Museum
Vlaanderen Vakantieland

Bron: VRT archief, Red Star Line Museum e.a. – 5 okt 2013

Duwvaartkanaal
De Memoires – Luc Versteylen

Bron: VRT archief – 10 apr 2006

Groene fietsers
De jaren zeventig – Het groene verzet

Bron: VRT archief – 23 jan 1997

Milieuvervuiling
De jaren zeventig – Het groene verzet

Bron: VRT archief – 23 jan 1997

Oosterdonk discussie
Terug naar Oosterdonk

Bron: VRT archief, Canvas en KRO en Favourite Films – 1 nov 1997

Oosterdonk gedicht
Terug naar Oosterdonk

Bron: VRT archief, Canvas en KRO en Favourite Films – 18 okt 1997

Pallieter
Pallieter

Bron: VRT archief, Eyeworks – 1976

Non-fictie


Beelaert Bram (red.)
Red Star Line Antwerpen, 1873-1934

Davidsfonds, 2013. 

De Vroey Linde
Het red star line museum Antwerpen: over miljoenen mensen en één droom

Ludion, 2014. 

Devos Greta, Elewaut Guy & Geheugen Collectief
CMB 125. Navigeren door een wereld in verandering

CMB, 2020. 

Van Hooydonk Eric
Strijd om de stroom. Een politieke geschiedenis van de Schelde

Davidsfonds, 2013. 

Fictie


Eekhoud Georges
La nouvelle Carthage

Espace Nord, 2015. 

Elsschot Willem
Het dwaallicht

Polis, 2018. 

Van Ginderachter Maarten, Aerts Koen & Vrints Antoon (red.)
Het land dat nooit was: een tegenfeitelijke geschiedenis van België

De Bezige Bij, 2015. 

Van Gucht Luc & Morjaeu Luc
Suske en Wiske, Sterrenrood (nr. 342)

De Standaard, 2014.  

Verhaegen Marc
Suske en Wiske. Het Verdronken Land (nr. 234)

De Standaard, 2000. 

Nu kijken


Virtuele tour door Port of Antwerp

Bijkomend kijk/luister materiaal


Fictiereeks
Terug naar Oosterdonk

Over het verdwijnen van de polderdorpen door de uitbreiding van de haven (1997)

Fictiereeks
Over Water

Speelt zich af in de Antwerpse haven (2018-2020)