Bandkeramisch aardewerk uit Limburg gebruikt door de eerste boerengemeenschappen die vanuit Oost-Europa immigreerden (8 cm hoog, 9 cm diameter) | Tongeren, Gallo-Romeins Museum, GRM 10785.
De nederzetting van Rosmeer
De eerste landbouwers
In Limburg ligt een streek met heel vruchtbare grond: Haspengouw. Planten groeien er goed. Daarom komen er 7300 jaar geleden boeren wonen. Het zijn de eerste boeren in de Lage LandenOngeveer het gebied van België en Nederland. .
In dat vruchtbare Haspengouw ligt de nederzettingDorp Rosmeer. In de jaren 1950 en 1960 vinden wetenschappers er de resten van zestien houten huizen. De huizen zijn 7300 jaar oud. Ze zijn deel van een dorp. Dat dorp is de woonplaats van de eerste boeren in de streek. Die boeren komen uit het oosten van Europa. Ze zijn op zoek naar vruchtbare grond. Die vinden ze in Haspengouw.
De boeren maken keramiek. Dat zijn potten en servies gemaakt uit gebakken klei. Ze versieren de keramiek met banden. In die banden tekenen ze verschillende vormen. Daarom noemen archeologen die boeren de ‘Band-keramiekers’.
Tongeren, Gallo-Romeins Museum, BH58.
Een stenen dissel, een soort bijl, gevonden in de Bandkeramische nederzetting van Rosmeer.
De eerste landbouwers
Landbouw en veeteelt
De Band-keramiekers brengen hun kennis mee uit het oosten van Europa. Ze brengen een nieuwe manier van leven mee naar de Lage Landen. Ze zaaien planten zoals linzen, erwten, lijnzaad en graan. Ze houden schapen, geiten, runderen en varkens.
De mensen die al in de Lage Landen wonen, leven van jagen, vissen en eten verzamelen. We noemen ze jager-verzamelaars. Ze trekken rond. De boeren uit het oosten trekken niet rond. Ze blijven op een vaste plek wonen. Dicht bij hun landbouwgrond en bij hun dieren.
Wonen op een vaste plek
De boeren bouwen houten huizen en schuren. Zo beschermen ze hun dieren en hun voorraad eten tegen slecht weer en wilde dieren. De jager-verzamelaars wonen heel anders. Zij hebben tenten. Die tenten zijn gemaakt van dierenhuiden en stokken. Ze zijn licht en gemakkelijk te verplaatsen. Dat is handig voor mensen die rondtrekken. Maar de tenten zijn minder geschikt om veel voedsel te bewaren.
Een nieuwe manier van leven
De boeren brengen een nieuwe manier van leven mee. Maar de jager-verzamelaars blijven nog een tijd op hun eigen manier verder leven.
Af en toe hebben de boeren en de jager-verzamelaars contact met elkaar. Soms kregen ze samen kinderen. Stilaan stappen de jager-verzamelaars ook over op een nieuw leven van landbouw en veeteelt.
Focuspunten
Wikimedia Commons, Rudolf Wild.
Reconstructie van een Bandkeramisch huis in opbouw, op ware schaal.
De eerste huizen
De jager-verzamelaars trekken rond. Ze slapen in tenten van dierenhuiden of hutten van takken en bladeren. Maar de boeren blijven op een vaste plek wonen. Ze bouwen echte huizen. Dat gebeurt voor het eerst 7.300 jaar geleden.
De huizen zijn rechthoekig. Ze hebben een deel om in te wonen. En een deel om de oogst te bewaren. In het midden is er een haard. De huizen zijn gebouwd met houten palen die dicht naast elkaar staan. Op de palen ligt een dak uit riet of boomschors. De muren zijn gemaakt van takken en leemEen grondsoort die kleverig wordt als je er water aan toevoegt. . De boeren graven die leem op naast hun huizen. Zo krijg je daar diepe kuilen. Die kuilen gebruiken ze om hun afval in te gooien.
In de dorpen van de boeren staan verschillende huizen. Dat betekent dat er verschillende families samenleven. De huizen hebben allemaal dezelfde vorm en onderdelen. Maar er zijn grote en kleine huizen.
In Rosmeer in Limburg vinden archeologen resten van wel zestien huizen. Het grootste huis is 6 meter bij 25 meter.
Mikko Kriek.
3D reconstructie van een Bandkeramische nederzetting op de Cannerberg bij Maastricht.
Migranten
Op zoek naar vruchtbare grond
De boeren uit het oosten trekken naar het westen. Dat duurt tientallen jaren. Soms blijven ze ergens een lange tijd. Maar dan trekt een deel van de groep weer verder. Ze zijn op zoek naar plaatsen met vruchtbare grond. Die vinden ze in de valleienLager gelegen plaatsen in het landschap, bijvoorbeeld tussen bergen. van rivieren zoals de Maas, de Jeker en de Dender.
Weinig verandering
De jager-verzamelaars en de boeren ontmoeten elkaar niet vaak. Zeker niet de eerste eeuwen. De jager-verzamelaars wonen op de vlakte aan de rivieren. Daar zijn veel wilde dieren en planten die ze kunnen eten. Maar de grond is er niet geschikt voor landbouw.
De jager-verzamelaars nemen de manier van leven van de boeren maar langzaam over. Ook de manier van leven van de boeren verandert heel traag. De eerste dorpen van de boeren lijken overal op elkaar. Overal bouwen ze dezelfde rechthoekige huizen. Ze planten dezelfde planten en houden dezelfde dieren. En ze gebruiken dezelfde voorwerpen.
Het einde van de jager-verzamelaars
De dorpen van de boeren worden almaar groter. Er komen meer en meer boeren. Daardoor zijn er meer contacten met de jager-verzamelaars. De jager-verzamelaars leren van de boeren. Ze gaan bijvoorbeeld ook keramiek maken. Ten slotte houden ze helemaal op met jagen en verzamelen. Ze gaan ook op een vaste plaats wonen. Ze kiezen voor een leven als boeren.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Non fictie
De graangodin
Olympus, 2009
De barbaren: vergeten beschavingen buiten Rome en Hellas
Uitgeverij Omniboek, 2019
Steengoed, die steentijd
Kluitman, 2006. (11+)
De oudste ronde van Vlaanderen. Een archeologisch parcours
Davidsfonds Uitgeverij, 2011
Het leven van boeren die hunebedden bouwden
Van Gorcum, 2021
Ons verste verleden. Historisch denken over de prehistorische mens in de oude wereld
Universitaire Pers Leuven, 2020
Fictie
Schaduw van de leeuw
Leopold, 2018. (10+)
Zomerwoud
The House of Books, 2013. (12+)
Nu kijken
De wereld van Sofie – 13 mei 2023
Archeologe Gabriëlla Kaszas over de nederzetting van Rosmeer.
De ArcheoToog
De neolitische revolutie: over de zin en onzin van landbouw
