In de vroege 17e eeuw werden de oude lemen huizen van het begijnhof van Diest vervangen door stenen huizen. Het begijnhof in 2021 | Fotograaf Evelien Impens.
Begijnhoven
Vrouwen verenigen zich
Vanaf 1200 gaan sommige vrouwen samenwonen in de stad. Het zijn gelovige vrouwen. Ze wonen in een huis in de stad, dicht bij een kerk. Of in aparte huisjes rond een pleintje. Dat noemen we een begijnhof. De vrouwen zijn begijnen. De oudste begijnhoven zijn van de jaren 1230.
Vandaag zijn er nog ongeveer 30 begijnhoven in Vlaanderen. Maar begijnen zijn er niet meer. De laatste Vlaamse begijn woonde tot 2005 in het begijnhof van Kortrijk. De begijnhoven worden nu gebruikt als sociale woning, hotel of museum. Vaak is het een rustige plek in de stad.
Kortijk, Stad Kortrijk.
Grootjuffrouw Augusta Seurynck (1895-1979) was een tijdlang overste van het begijnhof van Kortrijk, 1974.
Vrouwen verenigen zich
Geen nonnen of kloosterzusters
In de middeleeuwenDe periode van 500 tot 1500. wonen er steeds meer mensen in de stad. Ook ongetrouwde vrouwen en weduwen. Sommigen van hen gaan samenwonen. Ze willen samen werken. En ze zijn heel gelovig. Maar ze willen geen non of kloosterzuster worden. Want nonnen en zusters moeten hele strenge regels volgen. Bijvoorbeeld: al hun bezit afgeven.
Begijnen zorgen voor zichzelf en voor elkaar
Vanaf de jaren 1230 gaan steeds meer vrouwen zo samen wonen en werken. Ze wonen meestal in huizen rond een plein. Vaak bouwen ze een muur rond de huizen. Zo ontstaat een begijnhof.
Sommige begijnen zijn rijk, andere zijn arm. Ze zorgen voor zichzelf en voor elkaar. Ze werken bijvoorbeeld als wasvrouw of helpen in een ziekenhuis. Het geld dat begijnen verdienen, mogen ze houden. En willen ze toch trouwen? Dan mogen ze weg uit het begijnhof.
Regels
Begijnen geloven sterk in God. Ze leven eenvoudig en bidden veel. Ze zijn ook ‘kuis’: ze hebben geen seks.
Begijnen volgen de regels van het begijnhof. De begijnen kiezen zelf hun leidsters. Ze besturen zichzelf. Maar de kerk en de pastoor controleren hen.
Focuspunten
Fotograaf Greet Polleunis.
De minderbroeders (franciscanen) verlieten in 2019 na 800 jaar hun klooster in Sint-Truiden.
Nieuwe vormen van geloof
In de middeleeuwen ontstaan er veel nieuwe ideeën over God.
Sommige gelovige mensen gaan overal praten over hun nieuwe ideeën. Ze praten over God. En over hoe Christus een voorbeeld kan zijn. God toont hen hoe ze moeten leven, zeggen ze. Soms praten ze voor wel honderden mensen tegelijk. Soms is dat gevaarlijk. Want mensen met macht zijn soms tegen de nieuwe ideeën.
De taal van het volk
De mensen met nieuwe ideeën spreken niet in het Latijn, maar in het Nederlands of in het Frans. Zo kan iedereen hen verstaan.
Ook boeken over het geloof zijn tot die tijd meestal in het Latijn. Maar nu schrijven ook ‘gewone’ mensen over het geloof. In de taal die ze zelf spreken. Zo leren meer mensen de nieuwe ideeën kennen.
Nieuwe ideeën verspreiden snel
De nieuwe ideeën zijn populair in het zuiden van de Lage Landen. Dat is gebied waar we vandaag wonen. De ideeën verspreiden zich snel.
Dat komt omdat er in de Lage Landen veel steden zijn. Daar wonen veel mensen. Ook rijke mensen. Zij kunnen lezen en schrijven. Ze lezen over de nieuwe ideeën. En sommige mensen uit de steden reizen veel. Ze nemen de ideeën mee op reis. Of ze leren zelf nieuwe ideeën kennen op hun reizen.
Gent, Universiteitsbibliotheek, 941, fol. 49r.
Bladzijde uit een 14e-eeuws manuscript met de mystieke minneliederen van Hadewijch.
De mystieke traditie
Leven voor God
Bernardus van Clairvaux is de leider van een Frans klooster. Hij leeft in de jaren 1100. Zijn klooster is nieuw. De mensen daar leven volgens nieuwe ideeën over het geloof. Ze noemen zich ‘cisterciënzers’.
Bernardus en de cisterciënzers vinden het belangrijk om zoveel mogelijk met God en het geloof bezig te zijn. Ze leiden een heel eenvoudig leven. Zo kunnen ze zich vooral op hun geloof concentreren.
Ook vrouwen
Ook sommige vrouwen willen hun leven aan God wijden. Zoals Hadewijch. Zij leeft in de jaren 1200 in de Lage Landen. We weten bijna niets over haar leven. Ze schrijft veel brieven en liederen over haar liefde voor God. Hadewijch schrijft voor mensen die willen leven zoals zij. Dat doet ze in het Nederlands, niet in het Latijn. Veel vrouwen lezen haar brieven.
De Kerk wil geen begijnen meer
De leiders van de Kerk zijn bang van de nieuwe ideeën over het geloof..
Ze vinden dat de mensen te onafhankelijk zijn. Zoals de begijnen. Daarom zegt de paus in 1312 dat er geen begijnen meer mogen zijn. Zo verdwijnen de begijnen op veel plaatsen in Europa.
Maar de begijnen in de Lage Landen blijven bestaan. Omdat ze beloven strengere regels te volgen. En omdat ze akkoord gaan met meer controle door de priesters.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Karrewiet
Bron: VRT archief – 17 apr 2019
10 jaar Man Bijt Hond
Bron: VRT archief, Woestijnvis – 11 sep 2007
Monumentenstrijd: Begijnhof Diksmuide
Bron: VRT archief, Canvas en Endemol – 7 feb 2007
Non-fictie
Een onafhankelijke vrouwenwereld . Van de 12de eeuw tot heden. De Vlaamse begijnhoven
The Hervé Caloen Foundation, 2003.
Gelovige en verstandige vrouwen maken geschiedenis: over begijnen en begijnhoven in context
Halewijn, 2018.
Begijnhoven, eeuwenoud, eigentijds
Feathers On Wings, 2018.
Stad van vrouwen. Over begijnen en begijnhoven
Davidsfonds, 2016.
Vlaamse begijnhoven ontdekken en beleven
Delta, 2000.
Begijnhoven in Vlaanderen
Openbaar kunstbezit, 2001.
Het besloten hof: begijnen in de Zuidelijke Nederlanden
Van Halewyck, 1998.
Vlaamse Begijnhoven. Werelderfgoed
Leuven, Davidsfonds, 2001.
Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur vanaf het begin tot 1300
Bert Bakker, 2006.
Hooglied. De beeldwereld van religieuze vrouwen in de Zuidelijke Nederlanden, vanaf de 13de eeuw
Snoeck-Ducaju & Zoon, 1994.
De besloten hofjes van Mechelen: laatmiddeleeuwse paradijstuinen ontrafeld
Hannibal, 2018.
Fictie
De vrouwen van het hof
Davidsfonds, 1994.
De nacht van de begijnen
Ambo-Anthos, 2018.
Jommeke. Alarm in’t Begijnhof (nr. 190)
Ballon Media, 1996.
Jommeke. De ooievaar van Begonia (nr. 8)
Het Volk, 1961.
De zeer schone uren van Juffrouw Symforosa, begijntjen
1918.
Toevluchtsoord
Manteau, 2007.
Spreeuwenjong
Manteau, 2008.
Verzegeld
Manteau 2009.