De bewapening van de ambachtsgilden werd mooi afgebeeld op de middeleeuwse fresco’s van de in 1911 afgebroken kapel van de Leugemeete in Gent (tekeningen naar het origineel). | Gent, STAM, Bijlokecollectie.
1302
Sociale revoluties in de steden van Vlaanderen en Brabant
In 1302 komen de mensen in het graafschap VlaanderenEen graafschap is een gebied met een graaf als baas. In de middeleeuwen is het graafschap Vlaanderen ongeveer het gebied tussen de Noordzee en de Schelde. in opstand tegen de koning van Frankrijk. Eerst vermoorden ze Franse soldaten in de stad Brugge. Enkele maanden later verslaan ze het leger van de Fransen bij de stad Kortrijk. We noemen die veldslag de Guldensporenslag.
De ruzie is ontstaan omdat de graaf van VlaanderenDe graaf is de leider van het graafschap Vlaanderen. moet luisteren naar de Franse koning. Maar graaf Gwijde van Dampierre wil dat rond 1300 niet meer. De Franse koning Filips de Schone stuurt daarom soldaten naar het graafschap. Hij neemt de graaf ook gevangen.
De rijke mensen steunen de Franse koning. De gewone mensen in de steden steunen de graaf. Eerst vermoorden ze de Franse soldaten in Brugge. Dat maakt de Franse koning boos. Hij stuurt een groot leger naar het graafschap Vlaanderen. Een leger met veel riddersEen ridder is een belangrijke soldaat in de middeleeuwen, die op een paard rijdt. op paarden.
Op 11 juli 1302 vecht het Franse leger tegen een leger van gewone mensen uit de Vlaamse steden. De gewone mensen winnen van het Franse leger met ridders. Dat is een grote verrassing.
Leuven, Stadsarchief, Oud Archief 1296.
Hertog Jan II van Brabant (1275-1312) versloeg de Brusselse ambachtslieden in de slag bij de Vilvoordse Beemden (1306). In de keure van Kortenberg (1312) bezegelde de hertog een overeenkomst met de adel en stedelijke elites waarin hij de rechten en vrijheden van zijn onderdanen erkende. In die zin was dit document een verre voorloper van wat we vandaag een grondwet zouden noemen.
Sociale revoluties in de steden van Vlaanderen en Brabant
De Guldensporenslag gaat over meer dan een gevecht tussen de graaf van Vlaanderen en de koning van Frankrijk. De slag is ook heel belangrijk voor de gewone mensen uit de steden. Die gewone mensen eisen meer rechten en vrijheden.
De steden in het graafschap Vlaanderen zijn heel groot en rijk voor die tijd. Maar eerst hebben ze weinig macht.
De steden krijgen macht van de graaf
Eerst willen de belangrijke mensen in de steden ervoor zorgen dat de steden minder moeten luisteren naar de graaf. Ze maken afspraken met de graaf. Ze spreken af hoeveel belastingen ze moeten betalen. En wat ze in ruil daarvoor allemaal zelf mogen beslissen. Ze richten ook eigen legers op met mensen uit de stad. Soms vechten die voor de graaf, maar soms ook tegen hem.
Gevecht om de macht in de steden
De macht is niet eerlijk verdeeld in de steden zelf. Een kleine groep van mensen beslist over bijna alles. Vaak zijn dat rijke handelaars. De gewone mensen hebben bijna geen macht. Ze maken daarom vaak ruzie met de rijke handelaars.
In de Guldensporenslag zijn het vooral de gewone mensen die meevechten met de graaf. Ze tonen zo hoeveel militaire kracht ze hebben. Daardoor krijgen ze meer macht in de steden.
Focuspunten
Leuven, Erfgoedcel Leuven, KU Leuven.
De Lakenhal in Leuven, vandaag de zetel van de KU Leuven, dateert uit de 14e eeuw en werd heropgebouwd na haar verwoesting tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Wollen stoffen maken in de middeleeuwen
Stoffen maken van wol is in de middeleeuwen een van de belangrijkste beroepen in het graafschap Vlaanderen.
Waarom worden er zoveel wollen stoffen gemaakt?
Er zijn veel mensen in het graafschap Vlaanderen die het werk kunnen doen. Schapen kunnen gemakkelijk eten vinden in het gebied. En het graafschap Vlaanderen heeft veel rivieren en ligt aan de zee. Daar kunnen schepen varen. Zo kunnen de stoffen gemakkelijk reizen naar andere gebieden. Daar kunnen ze verkocht worden.
Vanaf de jaren 1100 gaan steeds meer mensen wollen stoffen maken. Er is niet meer genoeg wol in het graafschap Vlaanderen. Daarom gaan handelaars wol kopen in andere landen. De beste wol kopen ze in Engeland, Schotland en Spanje.
Hoe maken mensen wollen stoffen?
Er komen steeds meer mensen naar de steden om daar de wollen stoffen te maken. Het werk gebeurt steeds meer georganiseerd. Het werk gebeurt in verschillende stappen:
- Eerst maken mensen de wol klaar. Ze wassen en kammen de wol. Daarna maken ze er draden van.
- Andere mensen weven die draden tot stof.
- Nog andere mensen persen de stof zodat ze dichter wordt. Dat noemen we vilten. De stof is nu waterdicht en stevig.
- Daarna wordt de stof geverfd in opvallende kleuren.
- Handelaars verkopen de stof. Ze verkopen die over heel Europa. En zelfs tot in het Midden-Oosten.
Rijke steden
Al dat werk maakt de steden rijk. Maar de rijkdom is niet eerlijk verdeeld. De handelaars verdienen het meest.
Antwerpen, Museum Vleeshuis, fotograaf Toon Goblet.
De gigantische afmetingen van het 16e-eeuwse Vleeshuis in Antwerpen zeggen veel over de macht van de slagersgilde in de stad.
Mensen organiseren zich volgens hun beroep
In de middeleeuwse steden wonen veel mensen die spullen maken, zoals wollen stoffen. Mensen die dezelfde spullen maken, gaan vaak samenwerken. En ook dicht bij elkaar wonen. In veel steden zie je dat vandaag nog aan de straatnamen. Zoals de Smeden-straat, of de Ververs-straat. ‘Smeden’ en ‘ververs’ zijn beroepen uit de middeleeuwen.
Na een tijd gaan de mensen met hetzelfde beroep zich steeds meer organiseren. Die organisaties noemen we ‘ambachts-gilden’.
Ambachts-gilden met veel macht
De ambachts-gilden hebben veel macht. Hun leden vechten soms als soldaat voor de stad. De gilden bepalen ook mee de regels. Ze bepalen wie spullen mag maken. Ze bepalen hoe mensen spullen moeten maken. En ze bepalen hoelang iedereen elke dag mag werken.
De leden helpen elkaar
De leden van de gilden helpen elkaar. En ze helpen ook de families van elkaar. Als er leden ziek worden bijvoorbeeld. Of als er iemand doodgaat. Dan geven ze geld aan de familie van die persoon.
Langzaam minder belangrijk
In de periode na de middeleeuwen worden de ambachts-gilden langzaam minder belangrijk. Rond 1800 worden ze afgeschaft.
Ontdek nog meer over dit onderwerp
Journaal
Bron: VRT archief – 5 jul 2002
Gouden tijden: rijkdom en status in de middeleeuwen in de Zuidelijke Nederlanden
Lannoo, 2016.
Eeuwen des onderscheids: een geschiedenis van middeleeuws Europa
Prometheus, 2020.
Brugge, een middeleeuwse metropool 850-1550
Sterck en De Vreese, 2020.
Noordzeehandel en middeleeuws Vlaanderen, ca. 1000-ca. 1300
Skribis, 2021.
Ieper en de middeleeuwse lakennijverheid in Vlaanderen
IAP, 1998.
‘Ghi Fransoyse sijt hier onteert: de Guldensporenslag [door] Lodewijk van Velthem
Davidsfonds, 2002.
Omtrent 1302
Universitaire Pers, 2002.
1302: feiten en mythen van de Guldensporenslag
Mercatorfonds, 2002.
Handelaren en ambachtslieden: een economische geschiedenis van de vroege middeleeuwen
Omniboek, 2021.
Geschiedenis van Brabant, van het hertogdom tot heden
Waanders, 2011.
1302: opstand in Vlaanderen
Lannoo, 2011.
Fictie
Om het land te beschermen
Averbode, 1987. (12+)
Val uit de tijd
Godijn Publishing, 2021.
Candide
Clavis, 2008. (13+)
Isabella’s geheim
De Leeskamer, 2010.
Floris en Belle
Luisterpunt, 2000. (13+)
Kroniek der Guldensporenslag
Talent, 2000. (16+) (vierdelige stripreeks)
Van Rompuy Hubert
De Sikkel, 1989. (10+)
De Leeuw van Vlaanderen
(1984)