Een plek in de wereld
Kruispunt van mensen en goederen
Ongeveer 12.000 jaar geleden eindigt de laatste ijstijd. Het wordt warmer en het ijs smelt. Er groeien dichte, groene bossen. Die grote bossen zijn belangrijk voor de mensen die hier wonen, in de streek die we nu Vlaanderen noemen.
Jager-verzamelaars leven van wat ze vinden in de natuur. Ze plukken bessen, vangen vissen en jagen op herten, bijvoorbeeld. Boeren kweken een deel van hun eten zelf. Maar ook zij hebben het bos nodig. Ze vinden er hout om te bouwen en om vuur te maken. Vuur om op te koken of om zich te verwarmen.
In de Romeinse tijdDe eerste vijfhonderd jaar na Christus. stijgt het aantal mensen. Daarom is er meer hout en meer eten nodig. De mensen kappen grote bossen om plaats te maken voor landbouw. Toch blijven er nog veel bossen over.
In de middeleeuwenDe periode van 500 tot 1500. verandert het landschap nog meer. Er ontstaan steden en er is nog meer landbouw nodig. Meer en meer bossen worden gekapt.
Brugge, Musea Brugge, Groeningemuseum.
Aan het einde van de middeleeuwen was het gebied rond Brugge een kluwen van dijken, wegen, bewoning en getijdengeulen. Overblijvende deel van de Heraldische Kaart van het Brugse Vrije door Pieter Pourbus (1561-1571).
Kruispunt van mensen en goederen
In de Romeinse tijd en in de middeleeuwen gebruiken de mensen niet alleen het bos. Ze maken ook gebruik van de rivieren en de Noordzee. Die zijn belangrijk voor het transport van mensen en spullen. Ze zijn zelfs belangrijker dan de wegen over land.
Langs de rivieren en via de zee komen mensen uit deze streek in contact met mensen uit andere delen van Europa en de wereld. Ze ruilen spullen en wisselen ideeën uit met elkaar. De rivieren zijn dus belangrijk voor handel en cultuur.
Grond
Rivieren en bossen zijn er bijna overal. Maar de bodem verschilt van streek tot streek. Het soort grond bepaalt hoe de mensen leven. Op zoute of zandige grond kan je bijvoorbeeld schapen houden. En op vruchtbare grond kan je tarwe kweken. Zo heeft elke streek zijn eigen specialiteit.
De mens verandert het landschap
Vanaf de middeleeuwen ontstaan meer en meer landschappen die door de mens zijn gemaakt. Dicht bij de zee bouwen de mensen bijvoorbeeld dijken om zich te beschermen tegen overstromingen. Zo ontstaan de poldersLaaggelegen gebied met vruchtbare grond, meestal met dijken errond. . Verder in het binnenland maken de mensen akkers op heuvels of aan rivieren. Zo ontstaan heel afwisselende landschappen. We noemen ze cultuur-landschappen, omdat ze deels door de mens zijn gemaakt.
Gent, Dienst voor stadsarcheologie.
Grondplan van Gent, met de evolutie van stadsomwallingen. In de 13e eeuw was Gent na Parijs de grootste stad van Europa ten noorden van de Alpen.
Een bewerking van Algemene geschiedenis der Nederlanden, 1981.
De Lage Landen en hun steden in de 11e en 12e eeuw.
Van bossen naar steden
In de Romeinse tijd stijgt het aantal mensen in het noordwesten van Europa heel snel. Er ontstaan steden, bijvoorbeeld Tongeren en Doornik. De meeste steden zijn klein. Wanneer het aantal mensen daalt, verdwijnen de steden weer.
Tussen 950 en 1300 stijgt het aantal mensen in Europa opnieuw. Vooral in de streek dicht bij de Noordzee komen er heel veel mensen bij. Niet iedereen vindt werk op het platteland. Veel kinderen van boeren gaan daarom in de stad wonen en werken. Ze maken er stoffen van wol.
Steden in plaats van bossen
Vanaf het jaar 1000 wonen er steeds meer mensen in steden. En er komen veel nieuwe steden bij in het noordwesten van Europa. Maar nergens zijn er zoveel steden, en nergens wonen er zoveel mensen in steden als in het zuiden van de Lage Landen. Dat is het gebied waar wij vandaag wonen.
Er is veel materiaal nodig om die steden te bouwen. En eten, brandhout en andere materialen voor de mensen die er wonen. Zo maken bossen plaats voor steden.
Brussel, Agentschap Onroerend Erfgoed.
In Raversijde bij Oostende ontdekten archeologen de oudste bekende dijk aan de Vlaamse Noordzeekust. De dijk dateert uit de Romeinse tijd en is herkenbaar door schuin geplaatste blokken klei en veen die dienst deden als dijkfront.
Aan de kust
Aan de kust houden de bewoners rekening met de kracht van de zee. In de Romeinse tijd bouwen ze al dijken. Dat zijn verhogingen om het water tegen te houden. Ze maken ook heuvels waarop ze hun huizen bouwen.
Bij vloed, dat wil zeggen hoog water, kan het water tot ver in het binnenland stromen. Zo ontstaan geulen. De zee komt in die tijd een stuk verder het land in.
In de vroege middeleeuwen slibben die geulen opnieuw dicht. Dan is de kust interessanter voor de mens. Er leven vooral schaapherders en boeren. Die wonen op heuvels of op de droge stukken aan de rand van de kust.
De polders
Rond het jaar 1000 zijn de graven van Vlaanderen baas in het graafschap Vlaanderen. Dat is ongeveer het gebied tussen de Noordzee en de Schelde. Zij krijgen interesse in de kust. Ze laten de monniken van abdijenEen gebouw waar religieuze mensen wonen. in de buurt dijken aanleggen. Achter de dijken ontstaan de polders. De graven van Vlaanderen willen de vruchtbare grond daar gebruiken om rijk te worden door de landbouw.
Oorlog en storm veroorzaken soms zware schade aan de dijken. Dan komen de polders weer onder water te staan. Maar de bewoners bij de zee kunnen intussen wel heel goed dijken bouwen.
